Birtingur - 01.12.1961, Side 12

höfuðpaurarnir voru stældir allnákvæm-
lega.
Vilar vildi ekki fara þá leið að binda
þetta leikrit of mjög við liðna sögu; held-
ur lét hann sér nægja að minna á þá sögu
og ætlaði áhorfendunum að hugsa lengra
og muna eftir sínum eigin tíma og því
að hættan á nasisma eða fasisma er var-
anleg, vofir alltaf yfir.
Sjálfur lék hann Hitler, skírskotaði til
hryllings okkar vegna glæpa nasistanna.
Hann lætur okkur ekki sleppa með það
að leikritið segi sögu frá í gær eða fyrra-
gær, sé um liðna tíð að ræða sem betur
fer. Arturo Ui hét hinn skelfilegi fantur
leikritsins, Hitler hét foringinn í Þýzka-
landi sem okkur brestur ill orð til að
lýsa, hvað heitir hann í dag? hver á
morgun? Það er eilíft fyrirbæri, illur andi
í djúpum mannsálarinnar sem getur
magnazt og orðið óviðráðanlegur við sér-
stakar aðstæður ef við erum ekki alltaf
á varðbergi og kveðum hann niður áður
en það er of seint — ef við höldum
áfram að hugsa of lengi á stund hætt-
unnar þar til alt er um seinan og djöf-
ullinn ríkir.
Ekkert leikrit veit ég sem á betur við í
París í dag, þessari borg sem við héldum
lengi óvinnandi vígi hins frjálsa anda,
griðland. Leikhúsið í Chaillot-höllinni:
þessi stærsti leiksalur álfunnar er fullur
kvöld eftir kvöld meðan plastsprengjur
fasistanna springa út um borgina og
leigumorðingjarnir vinna fyrir kaupinu,
enginn veit hvar í nótt.
1 leikritinu segir frá hvernig glæpamenn-
inrir hafa eitrað og sýkt allt með níð-
ingsverkum sínum, sundrað hugsanlegri
andstöðu, sáð hvarvetna ótta og öryggis-
leysi. Þeir nýta sundurlyndi og seinlæti
andstæðinganna, kúga og mýla dagblöðin
og láta ryðja þeim úr vegi sem dirfast að
andmæla. Smám saman í fyrstu, síðan
hraðar hraðar. Og allt í einu standa menn
andspænis valdi þeirra sem veruleika.
Og að lokum kemur kona út úr myrkrinu
með blóði drifinn handlegg og hrópar:
Er enginn, er enginn maður til sem þorir
að reyna að stöðva þessa plágu?
En meðan á leiknum stóð fóru rafbylgjur
um salinn og áhorfendur sýndu með við-
brögðum að þetta átti við í dag, það var
fjallað um þeirra eigið líf, þeirra heim og
hættuna sem vofir yfir núna, og fram-
tíð okkar. Þeir sem klöppuðu fyrir leikn-
um voru ekki bara að þakka fyrir sýn-
inguna heldur að mótmæla þeim öflum
sem ógna lífinu og frelsinu, lýsa and-
styggð á fasismanum.
Og þetta leikrit sem hæðir hina úrræða-
lausu sundurlyndu valdastreitumenn
stjórnmálaflokkanna sem glutra fjöregg-
inu undir hæl glæpamannsins, það er
sýnt í þessu stóra leikhúsi á kostnað rík-
isstjórnar sem það gagnrýnir þó líka svo
napurt fyrir dugleysi gegn fasistahætt-
unni og allir áhorfendur skilja það; en
rödd þess er svo sterk að stjórnarvöldin
þora ekki að stöðva hana.
Vilar hefur tekizt að skapa undrið: leik-
hús sem er lifandi og voldug rödd sam-
vizkunnar.
Og þessi sýning sannaði mér betur en
fyrr að Brecht á erindi til okkar allra.
Hvað um fasistana? Einu sinni hétu þeir
nasistar. Nú nefnast þeir O.A-S. sem al-
þýða manna segir að þýði Organisation
10 Birtingur