Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Blaðsíða 12

10
Baldur Sigurðsson og Steingrímur Þórðarson
(1) hljóðgreining
sjónminni/rithefð
stofn orða — orðskilningur
beygingarfræði
minnisatriði
Fyrstu tveir þættimir tilheyra ómeðvitaðri kunnáttu, þ.e. traust hljóð-
greining og sjónminni/rithefð. Þeir liggja til grandvallar allri leikni
nemandans í stafsetningu og era forsenda þess að reglulærdómur verði
nemanda nokkum tíma að gagni. Með fáum undantekningum hafa
nemendur náð valdi á hljóðgreiningu á grannskólaprófi og allur þorri
þeirra hefur tileinkað sér grandvallaratriði rithefðarinnar, reyndar mjög
misjafnlega. Máluppeldi bama í skólum og foreldrahúsum hefur áhrif
á skilning þeirra á samfelldu máli og einstökum orðum og hversu tamt
þeim er að hlusta og setja hvert einstakt orð í merkingarlegt samhengi. í
upplesnum stíl reynir ekki síður á málskilning en leikni i' einstökum at-
riðum stafsetningar. Á málskilningi og kunnugleika þeirra við rithefð-
ina veltur svo hversu þeim nýtist sjónminnið og hversu auðvelt þeim
verður að beita reglum. Nemendur geta ýmist nýtt sér sjónminni (rit-
hefðina) eða reglu til að skera úr um hvort t.d. reynist eigi að vera með
ey eða ekki. Sú aðferð sem nemandi notar hverju sinni ræðst af þeim
forsendum sem hann hefur sjálfur að sínu stafsetningamámi, orðaforða
hans og tíðni orðsins, og þar með hversu kunnugt það er nemandanum.
Síðari þættimir þrír falla undir það sem ætla má að nemandi beiti
meðvitað m.a. fyrir tilstilli stafsetningarkennslu. Nærtækast og auð-
veldast er líklega að finna stofn sama orðs eða skyldra orða, erfiðara
að beita beygingarfræðinni sér til stuðnings en erfiðust era þau atriði
sem telja verður hrein minnisatriði.
Á mynd 1 era allir fimm þættimir tengdir og gefin dæmi um villur
sem stafa af því að einstakir þættir era ekki í lagi.
2.1 Hljóðgreining
Það fýrsta sem nemendur grípa til ef þeir era ekki vissir á stafsetningu
orðs er að tuldra það fyrir munni sér og reyna að greina hljóðin. Við