Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Qupperneq 166

164 Guðvarður Már Gunnlaugsson
sér“, að a, i, e, framann við ng eða nk, og í sama atkvæðinu eíns og bæði þau, breítist
æfinlega í ú, í, ei\
Þessi grein Konráðs, sem fjallar mest um stafsetningu, flýtur með í skrána vegna
þessarar klausu og annarra ámóta, og á þessum forsendum hafa nokkur rit verið tekin
með þó að ekki sé minnst á mállýskur í þeim eða rætt um þær fræðilega. Gildir þetta
aðallega um ýmis eldri rit um málfræði og stafsetningu og suma ritdómana.
Yfirlit yfir íslenskar mállýskurannsóknir er að finna hjá Karli-Hampusi Dahlstedt
(1958a, b), M. I. Steblin-Kamenskij (1960), Hreini Benediktssyni (1961-62), Jóni Að-
alsteini Jónssyni (1964), Otmari Wemer (1968) og örstutt yfirlit er að finna hjá Magnúsi
Péturssyni (1978b).
1.
Sigfús Blöndal (1920:VIII) og Jakob Benediktsson2 (1968:107) minnast á að á ár-
unum 1884—93 hafi Bjöm Magnússon Ólsen haft styrk úr Carlsbergsjóði í Danmörku til
að rannsaka málfar í einstökum hémðum á íslandi og safna orðum úr mæltu máli (sjá
einnig Jón Aðalstein Jónsson 1964:69). Það hefur verið ótrúlega snemma miðað við
mállýskurannsóknir erlendis, því að „fyrsta" mállýskurannsóknin, sem svo er nefrid,
hófst 1876 í Þýskalandi að sögn Chambers & Tmdgills (1980:18).3 Lftið sem ekkert
hefur hins vegar verið unnið úr gögnum Bjöms, annað en það að mállýskuorðasafn
hans rann inn í íslensk-danska orðabók (sjá Sigfús Blöndal 1920-24:VIII). Orðabók
Háskóla Islands (OH) hefur einnig notið góðs af safni Bjöms. Nokkrir málfræðingar
hafa þó gluggað í vasabækur Bjöms, enda er þar mikinn fróðleik að finna (sjá t.d. Jón
Aðalsteinn Jónsson 1964:69 og Kjartan G. Ottósson 1983).
Þrátt fyrir þetta virðist sem sumir íslendingar vildu ekki kannast við að mállýskur
væm til á íslandi, eða eins og Marius Hægstad segir (1910:41):
Her skal me berre nemna nokre faa ting, som likevel vil vera nok til aa syna at det
ogso er maalfpre paa Island.
Það virðist einsýnt að skilja orð hans á þann veg að hann skrifi greinina til að sanna
tilveru íslenskra mállýskna. Samt sem áður minntust ýmsir íslenskir málfræðingar og
aðrir á mun í málfari íslendinga í ritum um íslenska málfræði og í ferðabókum, þótt
þeir kölluðu ekki allir þann mun, sem þeir tilgreindu, mállýskur.
Fram til 1907 virðist ekki hafa verið gerð nein mállýskukönnun eða rannsókn á
íslandi, að minnsta kosti sem unnið hefur verið úr, en þá ferðaðist Norðmaðurinn
Marius Hægstad um landið (sjá Marius Hægstad 1942b:l). Fram að því virðast menn
hafa talað og skrifað um þann mun, sem þeir heyrðu sjálfir, tóku eftir af kynnum sfnum
við fólk eða höfðu spumir af. Að minnsta kosti kemur það ekki fram í ritum þeirra
hvaðan þeir hafa upplýsingar um mun í málfari fólks. Marius Hægstad (1942b: 1—2)
2 Sjá Jakob Benediktsson. 1968. fslenzk orðabókarstörf á 19. öld. Stutt yfirlit. And-
vari (nýr flokkur 11) 94:96-108.
3 Sjá Chambers, J.K., & Peter Trudgill. 1980. Dialectology. Cambridge University
Press, Cambridge.