Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Blaðsíða 76

74
Margrét Jónsdóttir
1.2
Þessi brottföll höfðu mikil áhrif á ýmsa beygingarflokka í fomu máli
og verður nú gerð grein fyrir helstu þáttum þess máls.6 7
-áa(-) —► -á(-). Vegna þessa fengu þær sagnir sem enduðu í stofni
á -á- endinguna -0 í nafnhætti: fá, ná, spá. Lýsingarháttur nútíðar
sagna sem þessara fékk því eða gat fengið viðskeytið -nd-, sbr. spándi.1
Allómorf lýsingarháttarins urðu því tvö, -and- og -nd-,. Þetta brottfall
hafði einnig veruleg áhrif í nútíð og þátíð ö-sagna sem enduðu í rót
eða stofni á -á-\ verður sérstaklega vikið að þeim þætti í 2.8. Vegna
þessa brottfalls urðu miklar breytingar á kvenkyns ö-stofnum þar sem
allómorf eignarfalls eintölu og nefnifalls fleirtölu urðu tvö: -r og -ar:
árar (ár/pr) og ár (ö/þ); sömuleiðis urðu allómorf eignarfalls fleirtölu
tvö: -a og -0: ára og -á. í þessu sambandi er einkum athyglisvert að
huga að fleirtölu ö-stofnanna. En um þetta leyti eru fjölmörg einkvæð
orð af þessum stofni að byrja að fá ú-fleirtölu sem í tímans rás verður
hin ómarkaða fleirtala kvenkyns. Breytingai- sama eðlis og þær sem
vörðuðu ö-stofna koma einnig víðar fram í nafnorðabeygingunni. Má
þar nefna veik karlkynsorð þar sem allómorf aukafalla eintölu urðu tvö:
-a og -0: hana og á (ái) og í nefnifalli og eignarfalli fleirtölu komu
sömu vandamál upp og í ö-stofnum. Brottfallsins gætir einnig í eign-
arfalli eintölu og fleirtölu nokkurra kvenkyns samhljóðastofna svo og
hvorugkynsorða í eignarfalli fleirtölu.
Úr beygingu lýsingarorða má nefna ýmislegt. Lýsingarorðið blár var
blár í kvenkyni fleirtölu í nefnifalli og því urðu allómorf þess falls tvö,
þ.e. -r eins og í blár og -ar eins og í spakar. Nýtt allómorf kom fram
í karlkyni eintölu í þolfalli: -n\ blán. Brottfallið kom við sögu í veikri
beygingu frumstigs svo og beygingu miðstigs og efsta stigs; sem dæmi
má nefna lýsingarorð eins og knár(r) þar sem stofninn endaði á -á-.
Miðstigið varð knár(r)i og efsta stigið knástr. Af ýmsu fleiru er að taka.
6 Orðmyndir úr fommáli eru teknar úr bókum Noreens (1970) og Larssons (1891)
nema annað sé tekið fram.
7 Sem dæmi um þetta má nefna sjándi (sjáNde, sjáNdá) og spándi (spáNde) (dæmin
em úr Stokkhólmshómilíubók, sbr. Wisén (1872) og Larsson (1891)). Hér verðurekki
rætt um nd-stofna nafnorða og það sem þar gerðist. Hugsanlegt er að um þau orð hafi
gilt flóknari reglur en um lýsingarhátt nútfðar.