Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Blaðsíða 77
Um leyfilegar raðir ífornu máli og nýju
75
1.3
-áu( -) —*■ -á(-)/(q), -óu(-) —► -ó(-), -úu(-)-r-ú(-). Þessi brottföll skiptu
miklu máli í beygingu lýsingarorða svo að dæmi sé tekið. Lýsingarorð
eins og blár og trúr fengu í frumstigi w-endingu í þágufalli eintölu í
karlkyni og þágufalli fleirtölu allra kynja: blám og trúm. Og því urðu
allómorfin tvö: -um og -m. í hvorugkyni eintölu í þágufalli urðu sömu
lýsingarorð endingarlaus: blp en hins vegar góðu. Fleira mætti nefna.
Þetta hafði einnig áhrif í beygingu sagna, t.d. í 1. persónu fleirtölu í
framsöguhætti í nútíð, í þátíð og víðar. Auk áhrifa á einstök föll nafh-
orða leiddu þessi brottföll til þess að ýmis nafnorð breyttu beygingu
sinni alveg eða tvímyndir urðu til vegna áhrifa aukafalla: trúa og trú
o.fl.8
1.4
Brottfallið á eftir -é-, -éi(-) — -é(-), hafði að líkindum minnst áhrif
af þeim sem hér eru til umræðu. Það var t.d. ekki alveg algilt. í þágu-
falli eintölu voru orð eins og tré endingarlaus, án -/, en með ákveðnum
greini í nefnifalli tréit. í sagnbeygingunni gætti brottfallsins lítið þar
sem -éa(-) —+ -já(-) og því varð röðin sjaldséð. Hana, þ.e. -éi(-), var þó
að finna í sögninni vera í viðtengingarhætti nútíðar og þar féll því -/(-)
í öllum persónum nema 1. persónu eintölu.
1.5
Afleiðingar þessara brottfalla voru margvíslegar eins og ráða má
af því sem lauslega hefur verið rakið hér. Nefna má nokkur dæmi:
Allómorf nafnháttar sagna urðu þrjú: -a, -u, -0 og svo er enn, sbr.fara,
munu, ná. Og í sambandi við sagnir eins og ná, þ.e. sagnir með ein-
kvæðan stofn og sem enda á löngu sérhljóði, þá verður ekki brottfall
í sögnum eins og glóa og trúa. Hér má benda á að í fomsænsku féll
8 Þær breytingar sem hér er um að ræða eru ekki þæreinu í málinu sem tengjast á einn
eða annan hátt löngum sérhljóðum; er þar átt við tvöföldun á -r- á eítir löngu sérhljóði í
þeim stofnum sem þannig enda. Um er að ræða lýsingarorð í tilteknum myndum. I slíkri
stöðu er -/■- aldrei tvöfaldað (í Hómilíubókinni, sbr. van Arkel-de Leeuw van Weenen
1977:96,98). Hins vegarer -t- oftar en ekki tvöfaldað í sömu orðum í hvorugkyni (sbr.
97). Um þessa þætti verður þó ekki rætt hér frekar.