Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Blaðsíða 146

144
Ritdómar
Síðan eru niðurstöður framburðarkönnunarinnar raktar lið fyrir lið. Úr töflum og
myndum má lesa mikinn og margvíslegan fróðleik um framburð bamanna og breyt-
ingar á honum; í textanum er svo vakin athygli á ýmsum atriðum í töflunum og þær
túlkaðar, og helstu niðurstöður dregnar saman. Umfjöllunin skiptist f þrennt; stök sam-
hljóð, framstöðuklasa, og inn- og bakstöðuklasa. Meginniðurstöðumar em þær að /s/
og /r/ og klasar með þeim hljóðum eru bömunum þyngst í skauti.
Þessi kafli er vel gerður, umfjöllun skipuleg og niðurstöður skýrt fram settar. Ekki
verður annað séð en töflur séu skýrar og túlkun þeirra hófsamleg. Þó má gagnrýna
framsetningu á línu- og súluritum. Á bls. 48 em tvö línurit af sömu gerð hlið við hlið,
en kvarðinn á lóðrétta ásnum er ekki sá sami. Sama gildir um þrjú línurit á bls. 49; þar
er að vísu bent á þetta í textanum, en það er samt sem áður ruglandi. í súluriti á bls.
52 er svo sýndur munur á árangri 8 misaldra hópa 4 og 6 ára bama á framburðarprófi;
sá munur virðist í fljótu bragði vera allmikill, en þegar litið er til þess að gmnnlínan
táknar 80% rétt svör, virðist manni að svo sé kannski ekki.
Það sem e.t.v. má helst finna að er að ekki sé alltaf tekið nægilegt tillit til þeirra áhrifa
sem hljóðumhverfi geti haft á þau hljóð sem til athugunar eru hveiju sinni. Þannig er
nefht að [v] sé stundum sett í stað /f/ í orðinu slaufa. Hér má segja að slaufa hafi verið
óheppilegt orð í prófinu, því að meginreglan er sú að orð af þessari gerð hafl [v] en
ekki [f]. Því má hugsa sér að þetta frávik stafi af þvf að böm alhæfi reglu sem þau hafa
tileinkað sér, en sé ekki sprottið af erfiðleikum í framburði eins og mörg önnur frávik
em væntanlega.
Einnig þyrfti að gera nánari grein fyrir því hvort miðað er við hljóðfræðilegt svið
málsins eða fónemfskt svið. Yfirleitt virðist miðað við hljóðfræði, en þó em t.d. /;/-, hn-
og hr- í framstöðu taldir klasar, sem er hæpið frá hljóðfræðilegu sjónarmiði. f yfirliti
um bakstöðuklasa á bls. 40 em klasar í orðum eins ogfug/, vagn,fjall, einn, vatn hljóð-
ritaðir með rödduðu [1] og [n]; síðar (t.d. bls. 57, 86, 96-97) em höfð órödduð hljóð í
slíkum orðum, sem örugglega er hljóðfræðilega nær lagi. f yfirlitinu á bls. 40 em þessir
klasar í bakstöðu settir undir sama hatt og innstöðuklasamir í t.d. neglur, bjalla, bolli;
en í innstöðuklösunum má frekar búast við röddun í /l, n/ og því ekki ömggt að þeir
komi eins út í tali bamanna.
Þá má hafa fyrirvara á því hvort eðlilegt sé að lýsa breytingu eins og [ch] —- [kh]
þannig að „lokhljóð breyti um myndunarstað" eða [ch] —- [thj] þannig að þar verði
„aukning + skipti" (þ.e. skipt sé á [ch] og [th] og [j] aukið inn). Fyrst hl-, hn-, hr- em
taldir klasar hefði verið möguleiki að túlka kj-, gj- einnig sem klasa; og þá hefði flokkun
umræddra frávika orðið á annan veg (brottfall C2 úr klasa í fyrra skiptið, breyting á
myndunarstað án aukningar í það seinna). Ýmislegt bendir til að þessi leið væri eðli-
legri. Þannig er t.d. nokkuð um það að fjögurra ára böm skipti á [thj] og [ch] (bls. 76).
Þá er talsvert algengt að framgómmæltu hljóðin breyti um myndunarstað hjá fjögurra
ára bömum, en nær ekkert er um það þegarbömin eru orðin sex ára. Hliðstæð þróun er
í framstöðuklösum þar sem /j/ er annað hljóð, t.d. tj-\ brottfall er algengt hjá fjögurra
ára bömunum, en nær horfið hjá þeim sex ára. Ef framgómmæltu hljóðin em túlkuð
sem klasi (/kj-/ og /gj-/) virðist hegðun þeirra falla mun betur að heildarmyndinni. Að
þessu er vikið á einum stað (bls. 59), en það hefði verðskuldað mun meiri athugun.