Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Blaðsíða 140

138
Orð aforði
til. Þá kemur Millivísun. Þörf getur verið á henni, því að stundum er
gott að geta vísað til annarra nafna í skránni. Síðan er dálkur, sem ég
skírði Dœmi úr. Ég sá í hendi mér, að æskilegt er að geta séð nánast
á svipstundu, hvar eitthvert orð í skránni kemur fyrir á landinu. Þess
vegna tölusetti ég hverja sýslu. Byrja ég á Gullbringusýslu, sem er nr. 1,
og held svo sólarsinnis áfram. Rekur Ámessýsla lestina og er nr. 24.
Með þessari aðferð er hægur vandi að kanna með tölvunni, hvort ein-
hver orð koma einvörðungu fyrir í Strandasýslu eða A.-Skaftafellssýslu
eða ekki. Þá kemur dálkur, sem kallast Stutt skýring. Þar eru settar
ýmsar þær upplýsingar, sem að haldi geta komið. Ekki er þar sízt get-
ið ummæla heimildarmanna um það, hvort orðið sé algengt eða óal-
gengt í heimahögum þeirra. Að síðustu er sérdálkur fyrir Heimildar-
menn. Þar er þeirra heimildarmanna getið, sem koma við sögu umrædds
orðs. Heimildarmenn eru að sjálfsögðu oft miklu fleiri en hér kemur
fram, enda er ástæðulaust að tíunda þá alla, þegar um algengt orð er að
ræða.
Þegar allur þessi fróðleikur er kominn í tölvutækt form, eins og sagt
er, er unnt að spyrja margs, sem nánast er ógerlegt með öðrum hætti.
Verður mér í þessu sambandi enn hugsað nokkra áratugi aftur í tímann
og til þeirra einu vinnubragða, sem þá þekktust. En við skulum sleppa
því og horfa heldur fram á veginn. Nú skal reynt að svara á einhvem
hátt spumingum þeim, sem felast í fyrirsögn þessa pistils.
Ég á reyndar von á, að einhverjir þeirra, sem þessi orð lesa, hafi
svörin á reiðum höndum — eða næstum þvf. Ég minntist á það hér
framar, að efri og neðri hœll væm almenn heiti á hælum þeim á orfinu,
sém haldið var um, þegar slegið var. í spumingaskrá minni voru svo þar
að auki sjö nöfn. í tölvuskránni eru þau orðin 15 á efri hælnum, þegar
allt er talið með. Handfang er svo á efri hælnum. Þar er nafngiftin öllu
meiri. Nöfnin vom upphaflega 16 í skránni, en nú em þau 30 í tölvu-
skránni. Sumt af þeim eru vissulega samsetningar af ýmsu tagi, en þó
verður að líta á þau sem sérstök orð. Nöfh á neðri hæl vom ekki mörg
í upphafi, enda hefur hann alls ekki notið sömu virðingar og efri hæll-
inn. Hann vantaði líka stundum alveg á orfin. í skránni em heiti hans
fjögur, en samt urðu þau 14 í lokin.