Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Qupperneq 137

Orð aforði
135
svo lítið af viðbrögðum manna, hvemig bezt væri að haga sér við efh-
isöflunina. Sumir töldu, að þeir hefðu ekkert að segja, enda hlytu þau
orð, sem þeir notuðu, að vera þekkt í öðrum sveitum.
Hér verður að hafa í huga, að þetta var nokkrum árum áður en ég hóf
störf við Orðabók Háskólans og áður en þátturinn íslenzkt mál komst
í umsjá orðabókarmanna. Ég fullyrði, að umræður okkar í þeim þætti
hafa stuðlað að breyttri afstöðu fjölmargra í þessum efnum og gert þá
jákvæðari til að svara bæði spumingum okkar og eins annarra þeirra,
sem farið hafa svipaða leið síðar. Mér tókst jafnvel sjálfum að sannfæra
heimildarmenn mína um tilvist mállýzkna í landinu, þegar ég hafði set-
ið yfir þeim og spurt þá spjörunum úr.
Ég hlýt að viðurkenna, að hálfgerður frumbýlingsbragur var á þessu
hjá mér og vissulega færi ég nú öðruvísi að í sumum efnum. En ég
lærði á sínum tíma margt af Bimi heitnum Guðfinnssyni, þótt athug-
anir hans beindust nær einvörðungu að framburði íslenzkrar tungu. En
hann haf ði sjálfur lært margt á ferðum sínum og viðtölum við menn um
það, hvemig spyrja skyldi og hvað þyrfti að varast, svo að niðurstöður
rannsóknanna yrðu ekki villandi eða beinlínis rangar. Get ég nefnt sem
dæmi, að þá menn hitti ég, sem þótti auðheyrilega minnkun að því að
kannast ekki við þau orð, sem um var spurt. Reyndu þeir þá eðlilega að
klóra í bakkann og freista þess að svara einhverju, enda þótt mér væri
nokkum veginn Ijóst, að þeir — ef ég má orða það svo — ættu ekki
eða tæplega að þekkja það, sem spurt var um. Hafði ég þvf þann hátt
á, þegar ég spurði um einstök orð eða orðasambönd, að nefna hvorki
merkingu né annað það, sem gæti komið viðmælanda mínum að haldi
í þeim efhum. Kom þá stundum í ljós, að lýsing hans stemmdi engan
veginn við það orð, sem til umræðu var. Auðvitað gat verið um að ræða
aðra merkingu og mér ókunna í orðinu, en oft mátti ráða í þessa hluti af
viðbrögðum manna. Sem betur fer, voru slík viðbrögð ekki algeng, og
hitt var vitaskuld miklu algengara, að svarið yrði annaðhvort já eða nei.
Kom þá allt heim og saman við það, sem ég hafði á spjöldum mínum
og átti helzt von á.
Á fyrri hluta þessarar aldar og fram undir 1950 fluttist margt fólk
úr sveitum landsins hingað til Reykjavíkur. Vafalaust gerist þetta enn,