Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Blaðsíða 15

Hvernig geta börn lœrt stafsetningu?
13
leiddi borið saman við leidi (Eiríkur Rögnvaldsson 1980:43). Hvort rit-
að er d eða t í skammta breytir ekki framburði lokhljóðsins [d] heldur
er hann tákn um röddun eða raddleysi undanfarandi hljómanda í fram-
burði flestra.
2.2 Rithefð—sjónminni
Það sem næst verður fyrir nemendum, ef hljóðgreining sker ekki úr,
er sjónminni. Yfirleitt ritar fólk flest orð umhugsunarlaust í samræmi
við hefð sem það hefur tileinkað sér af lestri og skrift en hljóðgreinir
ekki það sem það skrifar. Hér skiptir máli að nemandi hafl viðurkennt
og náð tökum á rithefðinni og riti næstum jafn umhugsunarlaust og
hann talar.
Algengt er að nemendur riti hjá sér orðmyndir með eða án y með
stórum eða litlum staf, einföldum eða tvöföldum samhljóða o.s.frv. og
meti hversu kunnuglega þær koma fyrir sjónir. Hæfileiki nemenda til að
meta rétt ræðst ekki einungis af því hvort þeir þekkja viðkomandi orð
heldur einnig því hvaða hugrenningatengsl það vekur við önnur orð.
Það er mjög misjafnt hversu sjónminni eða rithef ð kemur nemendum að
haldi þar sem orðaforði og málskilningur er afar misjafn. Það sem einn
nemandi hefur í fingurgómunum þarf annar að beita reglu eða ágiskun
til að rita rétt.
En hér er margt annað að athuga.
Einungis er unnt að styðjast verulega við sjónminni í stofni orða og
þá skiptir tfðni orðsins máli: algeng orð eru mun oftar stafsett rétt en
sjaldgæf. Þannig rita 944 nemendur (95%) yrði rétt og 960 nemendur
(97%) yfir. Dæmi um sjaldgæft orð í prófinu er kankvís. Aðeins 725
nemendur (73%) rita það rétt og það birtist í fleiri myndum en nokkurt
annað orð, eða 68. Margir nemendur kannast auðsæilega ekki við orðið
og skrifa því orð sem þeir telja sig hafa heyrt í staðinn, t.d. kangvís
(17), kántvís (14), kantvís (9), kampvís (8) en flestir gleyma að beita
ng-reglunni í svo ókunnuglegu orði (91) og rita kánkvís.
Jafnvel í stofni orða er ekki alltaf unnt að treysta sjónminni. Þetta
á einkum við þegar tvö samhljóma orð eru til í málinu. Algengust eru
líklega dæmi um orð með i eða y og einföldum eða tvöföldum sam-