Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Síða 38

36
Birna Arnbjörnsdóttir
gera svo vegna þess að í fjölskyldum þeirra var lögð áhersla á viðhald
málsins. Ekki ætti að koma á óvart þó málfar þeirra sem sýna sterkasta
samsvörun við Island líktist mest íslensku bókmáli og að þeir hefðu þar
af leiðandi minnst flámæli.
Málstíll hefur áhrif á flámæli, þ.e.a.s. það kemur einna helst fram
í óformlegu máli. Flestir fræðimenn eru sammála um að allir breyti
málstíl sínum eftir því við hvaða aðstæður málið sé notað; að menn veiti
málfari sínu minnsta athygli við óformlegar aðstæður; að óformlegur
málstíll sé sá stíll sem sé reglulegur og mest kerfisbundinn; og að með
því að rannsaka óformlegt mál, þegar málhafi hugar síst að máli sínu,
fáist gleggst og réttust mynd af máli og málnotkun (Labov 1984). Ekki
verður annað sagt en að viðtal málfræðings við málhafa um tungumálið
sé formlegt fyrirbæri. í vesturíslensku könnuninni sem síðar var gerð
var reynt að taka viðtöl við fleiri en einn málhafa í einu og venjulega var
a.m.k. einn „innansveitarmaður“ viðstaddur sem aðstoðaði við viðtalið.
Fylgni málstíls og flámælis verður könnuð með því að skoða nokkrar
upptökur af upplestri á bundnu og óbundnu máli (upplestur á bundnu
máli er formlegastur málstíla samkvæmt Labov (1972)), röð viðtala
sem tekin voru á ákaflega fonnlegan hátt (og ekki í þeim tilgangi að
skoða málið sérstaklega), og viðtölunum sem lýst er hér að ofan þar
sem reynt var að ná eðlilegu málfari málhafans. Frumrannsóknir benda
til þess að flámæli minnki eftir því sem málstíll verður formlegri.
Þá ber að kanna málleg áhrif á flámæli. Engin ástæða er til annars
en að ætla að í löngum sérhljóðum í áhersluatkvæðum einkvæðra orða
megi helst finna flámæli í vesturíslensku eins og í íslensku á íslandi.
í rannsóknum Þórunnar Blöndal (1985, 4. kafli) kemur flámæli helst
fram ef á eftir fara hljómandi hljóð, nema hvað varðar [ö]. Ekki ætti
að koma á óvart þó [ö] stjómist af öðrum þáttum en [i] og [y] þar sem
[ö] flyst upp á við hvað varðar myndunarstað en hin hljóðin tvö færast
niður á við. Einkennilegt verður að teljast ef flámæli á [e] er stjómað af
sömu þáttum og [i] og [y] þar sem sami munur er á, þ.e. [e] færist upp
en hin hljóðin niður. Tíðni [e] á undan hljómandi hljóði í vesturíslensku
er þó allmiklu lægri en tíðni hinna hljóðanna tveggja á undan hljómandi
hljóðum.