Vera - 01.04.2003, Side 47

/KVIKMYNDIR
Amazónan er ekki hér: konur í stríði
»Það eru ekki nýjar fréttir að konur séu lítt áberandi þegar fjallað er um
stríð. Stríð er karlaleikur, þar eru karlar að tala um karla við karla. Samkvæmt
sumum femínistum er það hreinlega fjarri eðli konunnar að standa í stríði,
líkt og það er konunni eðlislægt að vera náttúruverndarsinni. Þó ég geti ekki
tekið undir slík viðhorf þá er Ijóst að kvikmyndagerðarmenn líta svo á að kon-
ur og hermennska fari ekki saman.
4»
Gott dæmi um þetta er að finna í mynd Steven Spielbergs, Saving
Private Ryan (1998) sem gerist í síðari heimsstyrjöldinni. Myndin
segir frá því að á sama degi fréttist af dauða þriggja bræðra og í
■Jós kemur að sá fjórði er staddur á hættulegu svæði. Yfirmenn
taka sig saman um að koma unga manninum úr hers höndum svo
að móðirin missi ekki alla syni sína i einu vetfangi. Frú Ryan sjáum
við í stuttu myndskeiði í upphafi en síðan kemur hún ekki meir við
sögu og stríðið tekuryfir. Þessi fjarvera lykil- persónu myndarinn-
ar er dæmigerð fyrir stríðsmyndir, en eins og Höskuldur Kári
Schram segir í fótnótu í grein sinni um síðari heimsstyrjöldina á
hvíta tjaldinu (i Heimi kvikmyndanna 1999) þá eru konur „yfirleitt
fjarverandi mæður, systur, eiginkonur eða ástmeyjar." Höskuldur
bætir því við að „þrátt fyrir að kona sé stödd á miðju bardaga-
svæðinu er hún innan veggja eldhússins í heimi þar sem einu á-
tökin eru af kynferðislegum toga." (s. 537). Það er því nokkuð
táknrænt að konur skuli vera neðanmáls í þessari grein.
Konan sem kynferðislegt viðfang, viðfang augnaráðs og tákn
heimilisins er næstum alltaf til staðar í myndum sem segja frá
striði eða stríðsrekstri og má þar til dæmis nefna kafbátamyndir
eins og K-19 (gerð af konu, Kathryn Bigelow, 2002, en þar er
ftynd af unnustu eins sjóliðans til reglulegrar skoðunar), U-571
Oonathan Mostow 2000) og Crimson Tide (Tony Scott, 1995), en
aRar hefjast þær á senum þar sem sjóliðar yfirgefa eiginkonur
eða unnustur, sem síðan sjást ekki meir. Oft eru slíkar kveðjusenur
tH rnerkis um að viðkomandi sjóliði muni ekki snúa aftur - ástkon-
útnar breytast því í engla dauðans.
Konur í stríði eða herbúðum
hteð tilliti til þessa er áhugavert að skoða fjórar myndir sem fjalla
um konur i stríði og/eða herbúðum.
Private Benjamin (Howard Zieff 1980) er grínmynd með
Goldie Hawn i aðalhlutverki. Goldie leikur spillta bandaríska Ijósku
sem í örvæntingu yfir dauða eiginmannsins skráir sig í herinn í
Þeirri góðu trú að þar séu einskonar lúxus sjálfshjálparþúðir í ætt
við Þalm Springs. Fljótlega kemur í Ijós að hér er um nokkurn mis-
skilning að ræða og ríku foreldrarnir kippa í strengi til að bjarga
barninu. Nema þá hefur daman séð að hún verður að hætta að
9efast upp og ákveður að halda áfram, með góðum árangri.
Þrátt fyrir að hér sé á ferðinni dæmigerð bandarísk mynd um
að herinn geti gert hvaða aumingja sem er að „manni", þá má
f'rina áhugaverða þræði um vinskap ólíkra kvenna og konu sem
°ðlast sjálfstæði og brýst út úr hefðbundnu kvenhlutverki.
í Courage Under Fire (Edward Zwick 1996) er verið að rann-
saka dauða þyrluflugkonu (Meg Ryan). Samkvæmt einni útgáfu
brotnaði hún saman og olli því dauða síns flokks en önnur saga
Segir að hún hafi hagað sér eins og sönn hetja. (Auðvitað reyndist
hún hafa verið hetja.) Hér er greinilega verið að reyna að taka til
umfjöllunar stöðu kvenna i hernum enda kemur í Ijós að
kvenkafteinninn hafði ekki notið mikillar virðingar liðsmanna sinna.
Samskonar gagnrýni á viðhorf til kvenna í hernum er að finna
í myndinni The General's Daugther (Simon West 1999), en þar
er aðalsöguhetjan einnig dáin. Sagan segir frá rannsókn á dauða
dóttur hershöfðingja og fljótlega kemurýmislegt gruggugt í Ijós.
Dótturinni, sem hafði staðið sig afbragðsvel í herþjálfun, hafði
verið nauðgað af afbrýðisömum og kvenfjandsamlegum flokks-
félögum sínum og faðirinn kaus að líta framhjá árásinni (allt til að
viðhalda heiðri herdeildarinnar og hersins yfirleitt) með þeim ár-
angri að stúlkan missti tök á tilverunni. Þetta er að mörgu leyti
virðingarverð tilraun til að taka til umfjöllunar viðkvæmt mál en
nauðganir og stríð hafa löngum farið saman.
Ásínum tíma varð heilmikiðfjaðrafoki kringum hlutverkDemi
Moore ÍG.I. Jane (Ridley Scott 1997), en þar leikur hún konu sem
- til að leiðrétta kynjamisrétti i hernum - fær það hlutverk að
spreyta sig á erfiðustu herþjálfun sem í boði er, úrvalssveit sjóliða.
(fyrstu er henni boðið upp á allskonar hjálp en hún hafnar að sjálf-
sögðu slíku, rakar af sér hárið og tekst að lokum að skara fram úr
sínum afbrýðisömu og kvenfjandsamlegu félögum. Þrátt fyrir
augljósa hæfileika hennar halda margir áfram að líta hana horn-
auga og meðal annars er gefið til kynna að hún veiki herdeiidina
vegna kyns síns, en sá veikleiki tengist greinilega óttanum við
nauðgun: að félagar hennar taki óþarfa áhættur til að vernda
hana vegna slíks ótta. ( þessari mynd orkar femínisminn hvað
mest tvímælis þvi annarsvegar horfum við uþþ á konuna verða að
karlmanni (hún æpir „sjúgðu tittlinginn á mér" á einum stað), en
hinsvegar er mikið gert úr því að láta myndavélina gæla við fagur-
lega formaðan kvenlíkama hennar. Og líkt og með Courage Und-
er Fire þá verður líka Ijóst að konur geta ekki orðið hluti af hópn-
um, þær þurfa alltaf að skara framúr og skera sig þannig úr.
Og nú gæti kona spurt sig: er það endilega æskilegt að konur
geti orðið að hermönnum eins og aðrir menn - sbr. konur eru líka
menn? Er það þetta sem við höfum barist fyrir í okkar eigin jafn-
réttisstríði? X
vera / kvikmyndir / 2. tbl. / 2003 / 47
Úlfhildur Dagsdóttir