Vera - 01.04.2003, Blaðsíða 62

/KONUR, KARLAR OG LÝÐRÆÐI
Valgerður H. Bjarnadóttir, framkvæmdastýra Jafnréttisstofu
Vændi
frá helgri gyðju til hæddrar ambáttar
»Þessi grein er lausleg þýðing á erindi sem höfundur flutti á ráðstefnunni Konur, karl-
arog lýðræðil Tallinn. Ræðan var framlag íslandstil almennu umræðunnará ráðstefn-
unni en Island bar ábyrgð á umfjöllun um vændi.
*
Sú almenna skoðun að vændi sé elsta atvinnugrein kvenna
er byggð á misskilningi en þó er saga vændis löng og flókin.
Elstu heimildir um vændiskonur segja frá súmersku gyðj-
unni Inönnu og babýlónsku systur hennar Ishtar sem í goð-
sögnunum eru kallaðar helgar hórur. Vald þeirra og virðing
var mikil meðal þeirra þjóða sem um árþúsundir dýrkuðu
þær. Loki sagði sérhvern ás, álf og dverg hafa verið hórr
Freyju. Njörður faðir hennar segir konu sjálfa ráða með
hverjum hún sængi. Freyja fékk hið magnaða Brísingamen í
skiptum fyrir fjórar nætur með dvergunum sem smíðuðu
menið. Henni var frjálst að veita blíðu sína í skiptum fyrir
menið, hún var stolt og máttug og kyn hennar og kynferði
heilagt. Hofgyðjur hinnar rómversku Vestu og hinar grísku
Hórur tóku þátt í kynlífstengdum heigiathöfnum sem full-
trúar gyðjunnar. Þær voru virtar, háttsettar í samfélaginu. I
Grikklandi og Miðausturlöndum voru helgar hórur eftir-
sóttar af konungum og keisurum sem drottningaefni. María
Magdalena er líklega þekktust hinna helgu, fornu kynlífs-
gyðja en þótt Kristur sjálfur hafi valið hana sem maka sinn
þá höfðu vændiskonur á þeim tíma þegar tapað valdastöðu
sinni og helgri virðingu. Konur höfðu misst stöðu sína sem
jafningjar karla. Karlar stýrðu í karlveldi og skilgreindu
stöðu kvenna. Þeir gera það enn á flestum sviðum, eins og
við höfum þegar heyrt hér í dag.
Það er bein tenging milli hinnar almennu stjórnmálalegu
og efnahagslegu stöðu og áhrifa kvenna og kynferðisheil-
brigðis samfélagsins. Samfélög okkar eru kynferðislega ó-
heilbrigð og staða vændiskonu nútímans er eins ólík þeirri
mynd sem fornu goðsagnirnar draga upp og hægt er að
ÞAÐ ER BEIN TENGING MILLI HINNAR
ALMENNU STJÓRNMÁLALEGU OG
EFNAHAGSLEGU STÖÐU OG ÁHRIFA
KVENNA OG KYNFERÐISHEILBRIGÐIS
SAMFÉLAGSINS
hugsa sér. Þótt leifar af gömlu virðingunni lifi enn í nútíma-
goðsögninni um hina hamingjusömu hóru er raunveruleiki
vændiskvenna dagsins í dag ekkert annað en sjúklegur. Þær
eru ánauðugar ambáttir, beint eða óbeint. Rannsóknir sýna
að 50-90% fórnarlamba vændis hafa verið fórnarlömb kyn-
ferðisoflreldis í æsku. Það er bein tenging milli kynlífsmark-
aðarins og fíkniefnamarkaðarins. Fórnarlömb vændis nú-
tímans eru seld og keypt, misnotuð, beitt ofbeldi og vanvirð-
ingu, líf þeirra er helvíti sem við, hin heppnu, getum ekki
einu sinni gert okkur í hugarlund.
Þetta er ekkert nýtt. I gullæði 19. aldarinnar í Bandaríkj-
unum var heilu skipsförmunum af kínverskum stúlkubörn-
um smyglað yfir Kyrrahaftð. Singsong stúlkurnar voru seld-
ar í ánauð, hlekkjaðar við flet sín, þeim var nauðgað og mis-
þyrmt af samlöndum sínum jafnt sem öðrum, þar til þær
gáfust upp og létu lífið. Þrælahaldararnir sátu eftir með
gróðann sem oft var sambærilegur við gróðann af gullgreftn
en kostaði alltaf minni áhættu '.
Á Viktoríutímanum í Englandi voru virtir heiðursmenn
tilbúnir til að greiða háar upphæðir fyrir að afmeyja ungar
meyjar, börn sem voru þrælar hórmangaranna. Þessum litlu
stúlkum var síðan kennt að gráta og veina og skera sig til
blóðs í kynfærunum, eftir að þeim hafði þannig verið
nauðgað oft, til að blekkja heiðursmennina til að greiða af-
meyjunarupphæðirnar. I því góða landi var það líka á tínia-
bili í tísku meðal aðalsmanna að ráðast í hópum inn í vænd-
ishúsin og ýmist myrða eða misþyrma hinum „seku“ vænd-
iskonum, oft með því að skera á hásinina á þeim, táknræn
aðgerð til að hefta þær fyrir lífstíð 2.
I’ar til nýlega kaus hinn svokallaði menningarheimur að
líta svo á að slíkar sögur tilheyrðu löngu liðnum myrkum
öldum. I hinu litla og vinalega ríki Islandi var vændi vel falið
leyndarmál þar til nýlega. Nýjar rannsóknir sýna að vændi
þrífst á íslandi eins og annars staðar, með öllunt þess myrku
hliðum, kúgun, misnotkun, ofbeldi, misþyrmingum og jafn-
vel mansali og þrælahaldi. Nú vitum við öll, sent hér sitjum,
að ungar konur og börn af báðum kynjum um allan heim
eru seld fýrir meiri gróða og án minni áhættu en fæst í
nokkrum öðrum ólöglegunt rekstri. Hótel og lúxusstaðir i
62 / konur, karlar og lýðræði / 2. tbl. / 2003 / vera