Vera - 01.04.2003, Síða 56

í FYRSTA LAGI ER ÞAÐ HÓPURINN SEM KAUPIR
EGG TIL FRJÓVGUNAR. í ÖÐRU LAGI ER ÞAÐ
HÓPURINN SEM ÞARF EGGJAHYLKI VEGNA
KLÓNUNAR TIL LÆKNINGA OG í ÞRIÐJA LAGI
ERU ÞAÐ VÍSINDAMENN SEM LEITA EFTIR
EGGJUM TIL STOFNFRUMURANNSÓKNA
Femínísk sjónarmið
Varðandi áframhaldandi þróun eggjamarkaðarins og áhrif
hans á stöðu kvenna, bendir Svanborg á að þeir femínistar
sem styðja viðskipti með egg segi að ekki sé réttlætanlegt að
konur taki þessa áhættu, að gefa egg, nema að á móti komi
fjárhagslegur ávinningur. Þau sem vilji að eggin séu einung-
is gefin af góðviljuðum konum séu því í raun að halda uppi
staðlaðri ímynd af konunni, sem hinni fórnfúsu og góðu
konu og með því sé í raun verið að bæla mögulegt vald
kvenna til að stjórna sínum gerðum sjálfar. Svanborg nefnir
einnig að þeir femínistar sem eru á öndverðum meiði telji
aftur á móti að eggjamarkaðurinn sé enn eitt birtingarform
undirokunar kvenna og þá sérstaklega þeirra kvenna sem
eru kaupendur. Þær leggi á sig mikla vinnu til að fínna
heppilega eggjagjafa, síðan gangist þær undir áhættusama
tæknifrjóvgun sem getur auðveldlega mistekist aftur og aft-
ur með tilheyrandi vonbrigðum, allt vegna þess að í samfé-
laginu er að finna skilaboð til kvenna um að þær séu að
bregðast hlutverki sínu og skyldum ef þeim mistakist að
verða mæður. Þannig er viðhaldið þeirri ímynd að megin
hlutverk kvenna í samfélaginu sé að vera mæður.
Siðferði eggjamarkaðarins
Með stækkandi hópi seljenda á markaðnum fjölgar siðferði-
legum spurningum. Það er fyrirséð að eftirspurnin eftir
eggjum muni fara vaxandi á komandi árum og þá sérstak-
lega eftirspurn vísindamanna eftir eggjum til rannsókna og
klónunar í lækningaskyni. Hvert munu þessir vísindamenn
leita eftir eggjum?
„Helsta uppsprettan hingað til hafa verið „afgangs“ egg
og stofnfrumur frá tæknifrjóvgunarmiðstöðvum þegar
frjóvgun hefur tekist og eigendur eggja og fósturvísa hafa
gefíð afganginn til rannsókna. En með tilliti til þess að ekki
þarf lengur að horfa til heilsu gefenda og erfðaþátta verður í
auknum mæli farið að þrýsta á fátækari konur að nota þetta
sem fjáröílunarleið. f umræðunni hingað til hafa verjendur
eggjamarkaðarins oft bent á að gefendur séu aðallega milli-
stéttarkonur og því sé ekki verið að notfæra sér neyð kvenna
til að fá þær til að gera eitthvað sem þær annars hefðu ekki
gert. Þetta þarf að endurhugsa ef seljendahópurinn, þ.e.
konur sem einvörðungu láta framkvæma eggjatöku til að
selja, verður í æ ríkari mæli konur úr lægri stéttum samfé-
lagsins. Sú spurning hefur vaknað, með tilliti til sögunnar,
hvort vísindamenn, lyfjaframleiðendur o.fl. muni í vaxandi
mæli leita til kvenna í fátækari löndum eftir eggjum, þar sem
verð á eggjum og kostnaður við eggjatöku væri lægri en í fá-
tækari löndum en áhættan við eggjatöku jafnframt meiri.
Aðbúnaður er allur mun lakari en þekkist á vestrænum heil-
brigðisstofnunum og því mun meiri hætta á að eitthvað fari
úrskeiðis. Sú hætta er einnig til staðar að kaupendur notfæri
sér fátækt þessara kvenna, án þess að gera þeim grein fyrir
þeirri hættu sem eggjatökunni fylgir eða útskýra fyrir þeim
til hvers eigi að nota eggin. Ef farið verður að leita til þessa
hóps kvenna eftir eggjum í vaxandi mæli tel ég tvímælalaust
að um misnotkun gæti orðið að ræða.“
Egg úrfóstrum og konum í dái
Hvað varðar aðrar aðferðir við eggjatöku segir Svanborg:
„Ýnrsar hugmyndir hafa verið ræddar urn það hvernig hægt
væri að nálgast egg kvenna á annan hátt. Flestar hugmynd-
anna reiknuðu með því að frumukjarni eggjanna yrði einnig
notaður en það olli siðferðilegum ágreiningi um stöðu líf-
fræðilegrar móður tilvonandi barns. Þær hugmyndir sem
upp hafa komið eru eggjataka úr konum í dái eða dauðvona
konum. Eggjatakan yrði þá á sömu forsendum og hver önn-
ur líffæragjöf. Einnig hefur verið rætt um eggjatöku úr kven-
kyns fóstrum sem koma til vegna fóstureyðinga. Með mögu-
leikanum á að setja inn nýjan frumukjarna er hugsanlegt að
þessar hugmyndir verði endurvaktar og ræddar. Það yrði t.d.
að ræða hvort eggjagjafi sé að einhverju Ieyti líffræðileg
móðir ef erfðatengsl eru engin og ef svo er ekki eru þá ein-
hver önnur vandamál tengd slíkri eggjatöku. Þessar hug-
myndir fela líka í sér að það er í raun enginn seljandi því
eggjagjafmn er ekki á lífi og hefur kannski aldrei verið til.“
Hægt að kaupa sig frá meðgöngu og fæðingu
„Eggjasala og leigumæðrun viðheldur tveimur ímyndum af
konum. Annars vegar að líkami eða líkamshlutar kvenna séu
söluvara - hægt er að borga konu fyrir eggin hennar og fyrir
að ganga með barnið og fæða það og síðan er hægt að borga
konum fyrir að ala barnið upp. Frekar óhugnanleg framtíð-
arsýn þar sem einungis konur í ákveðnum millistéttum
ganga með og ala börn; nógu ríkar til að vera heilsuhraustar
en nógu fátækar til að leggja það á sig. Barnauppeldi er
nokkuð sem hefur verið hægt að kaupa sig frá í margar aldir
en nú er einnig mögulegt að kaupa sig frá meðgöngu og fæð-
ingu en vera samt erfðafræðilegt foreldri barnsins. Hin í-
myndin er konan sem móðir, að hlutverk hennar sé fyrst og
fremst æxlunar- og uppeldishlutverk.
Ég hef mínar efasemdir um stofnfrumu- og klónunar-
rannsóknir, óháð áhrifum þeirra á stöðu kvenna en það mun
fara mikið eftir ágangi vísindamanna eftir eggjum til stofn-
frumu- og klónunarrannsókna hvaða áhrif þetta mun hafa á
konur víða um heim. Ef rannsóknastofnanir láta sér nægja
stofnfrumur og egg sem eru gefin í gegnum tæknifrjóvgun-
arstofnanir rnunu áhrifin verða lítið meiri en þau eru í dag-
En ef reynt verður að fara aðrar leiðir til að leita eftir eggjum
getur það haft áhrif á valdastöðu vísindamanna gagnvart
eggjagjöfunum sem fer þá eftir því hvaða leiðir eru farnar,“
sagði Svanborg að Iokum.
Þau sem hafa áhuga á að kynna sér umræður um eggja~
markaðinn á Islandi er bent á vefinn tilvera.is en þar spjalla
konur saman um málið frá ýmsum hliðum. X
56 / viðtal / 2. tbl. / 2003 / vera