Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1921, Side 15

13
MÁTTUR ORÐSIivS
Til þess að tala svo, að börnin skilji,
þarf æfinlega snillinga.
Það er svo sem ekki eingöngu
þjóðrækni, sem skáldin hafa kent okk-
ur, þó að eg hafi nefnt það sem dæmi,
heldur flest alt það bezta, sem við eig-
um í okkar andlegu eigu. Öllum er t.
d. augljóst, hve sálmaskáldin hafa átt
drjúgan þátt í því, að innræta mönn-
um guðrækni, bæði ungum og göml-
um.
í mannahraki.
Mig Iangar til að minnast lítið eitt á
annað tímabil í sögu íslands, siðabót-
ar-tímabilið. Það finst mér sýna
einna Ijósast, hve illa sú þjóð er stödd,
sem vantar mátt hins lifanda orðs.
Þið vitið, hvernig siðabótin var inn-
leidd á íslandi. Henni var þröngvað
upp á þjóðina með konungsboði og
hervaldi, með ofbeldisverkum og
manndrápum. Guðsþjónustunni í
kirkjunum og öllum helgisiðum var
breytt með laga'boði, og það svo
snögglega, að þjóðin hafði ekki tíma
til að átta sig. Konunginum Iá á að
fá siðabótina lögfesta; hann hafði
ekki tíma til að bíða eftir því, að
menn sannfærðust eða skildu yfir-
burði hins nýja boðskapar. Hið gamla
var rifið niður miskunnarlaust, en lít-
ið bygt upp í staðinn. Að vísu voru
þeir menn til, sem boðuðu þjóðinni
siðabótina á réttan hátt; menn, sem
reyndu að ryðja braut sannri siðabót
og trúarbót, með því að fræða og
sannfæra. En þeirra gætti lítið á
móti öllum. hinum, sem fengust við
það eitt að rífa niður. Fyrstu öldina
eftir siðaskiftin er andlega lífið á fs-
landi í hræðilegu ástandi. Það lá svo
að segja í rústum. Flest, sem enn er
til frá þeim tímum, ber vott um það.
“Dimt er í heiminum, Drottinn minn,
deginum tekur að halla,” kvað séra
Einar í Heydölum. Og þið ættuð að
heyra, hvernig aldarhættinum er lýst í
kvæðum Bjarna skálda, alþýðuskáldi í
Borgarfirði, sem uppi var á þeirri öld
— “er dimmast var á Fróni”. Alt fult
af dapurleik og bölsýni.
Það er fjarri mér, að vilja gera lít-
ið úr öllum talsmönnum siðabótarinn-
ar á íslandi. Við þökkum t. d. Oddi
Gottskálkssyni fyrir að gefa þjóðinni
nýja testamentið á íslenzku, og Guð-
brandi Hójabiskupi fyrir áhuga hans
og bóka-útgáfur. En áhrif þessara
ágætismanna náðu skamt. Þeir áttu
ekki þá rödd, er vakið gæti samtíðar-
menn þeirra alment. Með bóka-
útgáfum sínum náðu þeir ekki til
allra, og sízt til þeirra, sem mesta
höfðu þörfina, hinna fáfróðustu og fá-
tækustu. Til þess að ná þeim til
eyrna vantaði menn. Þjóðin var f
mannahraki. Það vantaði mann, er
gæti fært hugsamrnar í þann búning,
að allir gætu skilið. Það vantaði
mann, er kynni að segja sannleikann
með svo snjöllum orðum, að öllum
væri ánægja að heyra og læra. Þann
mann vantaði, þangað til Hallgrímur
Pétursson kom til sögunnar, meira en
100 árum eftir að siðabótin var kom-
m í Iög. Þá loksins var sá spámaður
risinn upp, er talaði svo skýrt, að
hvert mannsbarn varð að heyra, og
svo inmlega, að mönnum hitnaði um
hjartaræturnar. Mér finst, að varla
megi telja siðabótina innleidda á fs-
landi fyr en að Hallgrímur tók hana á
sína arma. Hann hefir sungið hana
inn í hug og hjörtu íslendinga. Hann