Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1921, Síða 65
STEFNUR OG S.TRAUMA11
63
um þeim, sem hún hefir sáð í þjóðlífs-
akrana.
Forgöngumenn þessara stefna hafa
hvorirtveggja fært margar og álitleg-
ar ástæður fyrir ágæti hvorrar fyrir
sig. En það er ekki efni þessarar
smágreinar, að gera neina tilraun til
að meta, 'hvor stefnan sé hollari eða
hafi fært betri rök fyrir máli sínu. Til-
gangur þessarar greinar er ekki að
vera deilugrein, heldur aðeins sá, að
vekja athygli á þessum stefnum, sem
líklegar eru til að verða sá undir-
straumur, sem ræður flokkaskifting á
íslandi, þó flokkunum verði ef til vill
gefin önnur nöfn en þessar stefnur
hafa.----------
Samkepnisstefnan hefir lifað og
þroskast í ísfenzku þjóðlífi frá land-
námstíð. Þá var höfðingjastjórn á
íslandi og ánauðugir menn margir.
Milli höfðingjanna var sjálfsögð sam-
kepni, um auð og völd og metorð, þar
sem enginn hafði allsherjarvald til
framkvæmda.
Á niðurlægingartímabili íslenzku
þjóðarinnar var konungsvaldið, kirkju-
valdið og verzlunarvaldið alt sam-
tvinnað í samkepninni um að rýja
þjóðina að fé og farsæld. En þegar
konungsvaldið var takmarkað, kirkju-
valdið var afnumið í verzlegum mál-
um og höfðingjavaldið takmarkað af
þingbundinni konungsstjórn, þá fara
að myndast fyrstu fræin í jarðvegi
þeim, sem samvinnustefnan er sprott-
in af.
Á stríðsgróðaárunum fékk sam-
kepnisstefnan byr undir báða vængi á
Islandi. Þá safnaðist auður í landinu,
þó að vandræðaástandið í verzlun og
viðskiftum, eftir stríðið, hafi eflaust
höggið stórt skarð í gróða stríðsár-
anna. En jafnframt, og einkum eftir
stríðið, fékk samvinnustefnan líka byr
undir báða vængi, á íslandi og viðar
um lönd. Og þó hún sé enn í minni-
hluta, bæði á ís'landi og víðar, þá sýn-
íst víða vera fremur sókn en vörn af
hennar hendi í baráttunni við sam-
kepnisstefnuna. Svo virðist mér vera
á íslandi; og þess vegna tel eg líklegt,
að þessar stefnur ráði flokkaskipun
þar í stjórnmálum, einkum af því að
úrslit margra annara stórmála á Is-
landi eru tvinnuð saman við það, hvor
stefnan meiru ræður.
Það er gamli og nýi tíminn, sem
heyja þar alheimsstyrjö'ld í viðskifta-
Iffi og stjórnmáium um mikinn 'hluta
heims, því samvinnu- og sameignar-
stelfnan er svo miklu yngri og hefir
enn ekki náð iþví afli í heiminum, að
hún geti fullkomlega sýnt áhrif 'þau,
er hún gæti haft, ef hún væri orðin
jafn-rótgróin og eldri stefnan.
Stjórnmálaiínurnar eru enn svo ó-
glöggar á Islandi, eins og vikið er á
hér að framan, að margir þeir, sem
eru góðir samvinnumenn heima í sveit-
um, t. d. í kaupfélagsskap, fyila ekki
flokk þenna á þingi. Hún er þar því
í miklum minnihluta sem flokkur, og
kallar sig þar framfaraflokk, og er það
eini flokkurinn af þeim, er nefndir eru
hér að framan, sem ekki er bygður á
gömlum flokkagrundvelli. En svo á
samvinnustefnan mikil ítök í hugum
þingmanna, að t. d. á síðasta þingi
fékk hún samþykt með miklum meiri-
hluta mjög sanngjörn og frjálsleg lög
um samvinnufélög, sem veittu sam-
vinnumönnum lögfullan rétt í verzlun
og viðskiftum, og til að stofna sam-
vinnufélög. Og Alþingi hefir nú um