Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1923, Side 92

58
TÍMA.RIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
Meðan íslendingar vestan hafs
kunnu ekki annað mál en íslenzku,
héldu þeir saman eins og ófleygir
ungar í hreiðri, en eftir að þeir hafa
lært Enskuna, dreifðust þeir víðs-
vegar, og þá er hættan á, að þjóð-
ernið sé um leið flogið.
IX.
Það eru stórbæirnir og skólarnir,
sem öðru fremur hafa gert íslend-
ingum örðugt fyrir að halda þjóð-
erni sínu. Meðan Vestur-íslend-
ingar bjuggu út af fyrir sig í nokk-
uð þétt bygðum nýlendum úti á
landi, og eins meðan Winnipeg var
lítill bær og þeir einnig samansafn-
aðir þar í ákveðnum borgarhluta,
þá gat alt gengið að óskum. ís-
lenzku heimilin voru alíslenzk og
þá lærðu flest börnin heima hjá sér
eða í sérstökum íslenzkum skólum.
En síðan um aldamót hefir þetta
breyzt mjög. íslendingar hafa
dreift sér meira og meira, nýjar
bygðir hafa myndast, en strjálari,
og í stað þeirra, sem hafa flutt úr
gömlu bygðunum, hafa komið út-
lendingar. Winnipeg hefir vaxið
hröðum fetum og er orðin að stór-
bæ, þar sem íslenzka nýlendan
berst á bökkum með að geta haldið
hóp, hvað þá haldið óspiltri ís-
lenzkri tungu.
En mesta breytingu hefir skóla-
skyldan gert. Nú eru börnin skóla-
skyld, jafnvel frá sex ára aldri í
Bandaríkjunum, og í stórbæjunum
er verið að lengja skclatímann alt
að því til 18 ára aldurs, svo að allir
fái gagnfræðamentun.
í skólanum verða börnin eðlilega
fyrir megnum áhrifum innan um
ensku-talandi börnin og kennarana,
enda er þeim áríðandi að læra vei
Enskuna, til að geta staðið sig sem
bezt í öllum námsgreinum. Engin
furða, þó íslenzkan gleymist mörg-
um áður en langt um líður. Börnin
semja sig að siðum sinna jafn-
aldra, leika sér við amerísku börn-
in og fá sama smekk fyrir hlutun-
um, fara að lesa enskar spennand’
skáidsögur og fara að hugsa og
dreyma á ensku. Það þarf sérstakt
meðfætt þrelc til að fara að kynna
sér íslenzkar bókmentir innan um
þenna ameríska mentasjó, og þar
að auki þarf sterk íslenzk heinnlis-
áhrif til þess að unglingarnir haldi
höfði réttu sem íslendingar. En
slík íslenzk heimilisáhrif verður
sjaldan hægt að finna, þegar ann-
ari kynslóðinni sleppir.
Hér við bætast þau vandræði, að
íslenzkar bækur eru að verða mjög
dýrar og mjög torfengnar. Úti um
sveitir eru að vísu sumstaðar ís-
lenzk lestrarfélög enn við lýði, en
þó í afturför, og t. d. í Winnipeg er
ekkert slíkt félag til.
Eitt er enn, sem hefir hjálpað til
að bola íslenzkunni út úr húsi. Það
er, að gamla fólkið hefir smám-
saman verið að týna tölunni og
komast undir græna torfu. En
gamalmennin voru bjargvættir alls
þess sem íslenzkt er. Við þeirra kné
læyðu börnin guðsótta og góða
siði, sögur og kvæði og æfintýri.
Nokkuð mörg gamalmenni eru
komin til Gimli á gamalmennahæl-
ið þar, og er það myndarleg stofn-
un. En eg verð að segja að eg hefði
heldur séð sumt af því góða fólki
komið niður hér og þar á barna-
heimili, til að rétta hjálparhönd og
segja börnunum til í íslenzkum