Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1954, Side 52

34
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
riðlast nú eða fellur. En það þurfti
meira til, að íslendingar gleymdu
bókmenntum sínum og hættu að
lesa og skrifa, og auðvitað hefði sá
skerfur, sem íslendingar sjálfir
lögðu til fornfræðirannsókna á 17.
og 18. öld, aldrei orðið sá, sem hann
varð, ef samhengið hefði ekki alltaf
verið órofið og þjóðin vakandi.
Upp úr miðri 17. öld fer fyrst að
koma skriður á íslenzku handritin út
úr landinu. Ég hef áður minnzt á
Brynjólf biskup Sveinsson og áskor-
un Friðriks konungs 3. um, að hand-
rit og önnur forn skjöl yrðu send
til Kaupmannahafnar. En um svip-
að leyti fara Svíar einnig að leggja
sig eftir íslenzkum handritum, og
varð þeim þegar talsvert ágengt.
Hófst nú mikið kapphlaup um hand-
ritin, og yrði það kostuleg saga, ef
hún væri sögð öll. En það verður
ekki gert hér, heldur snúið örfáum
orðum að Árna Magnússyni, stór-
tækasta safnanda islenzkra handrita,
en hjá honum verða allir lágir 1
þaðan alfari.
Árni Magnússon var fæddur árið
1663 að Kvennabrekku í Dalasýslu,
sonur Magnúsar Jónssonar sýslu-
manns og Guðrúnar Ketilsdóttur
prófasts Jörundarsonar í Hvammi.
Ólst Árni fyrst upp hjá afa sínum,
en síðar hjá sr. Páli, syni hans, en
þeir feðgar voru lærdómsmenn
miklir og hafa haft góð áhrif á hinn
unga og námfúsa svein.
Árið 1680 fór Árni í Skálholtsskóla
og lauk þaðan prófi 1683, tvítugur
að aldri. Sigldi hann að svo búnu
til Kaupmannahafnar og tók þar
guðfræðipróf eftir tvö ár, en gerðist
aldrei prestur, enda hafði hugur
hans þá þegar snúizt að öðrum
efnum.
Skömmu eftir komu sína til
Hafnar kynntist hann Thomasi
Bartholín fornfræðingi og gekk síð-
ar í þjónustu hans. Veturinn 1685—
86 var Árni þó á íslandi og mun þá
fyrir alvöru hafa tekið að safna
íslenzkum handritum, líklega að
einhverju leyti að undirlagi Bartho-
líns, er sóttist mjög eftir þeim, enda
beinlínis í hans verkahring. Vann
hann og að miklu riti í þremur bind-
um (kom út 1689) um fyrirlitningu
norrænna manna á dauðanum. Naut
hann þar mjög aðstoðar Árna, er
hann var að viða að sér efni um
þetta úr fornsögunum.
Áriði 1689 fór Árni til Noregs að
huga að handritum. Seinna var hann
um langt skeið í Þýzkalandi við
bóka- og handritarannsóknir. Árið
1697 varð hann ritari í leyndar-
skjalasafni konungs og var það ævi-
langt, þótt hann væri í rauninni
aðalstjórnandi þess frá 1725.
1701 varð hann prófessor í heims-
speki og fornfræðum við Hafnar-
háskóla, en hvarf til íslands 1702,
er honum var falið ásamt Páli Vída-
lín að semja jarðamat, taka mann-
tal og kynna sér ástand og hagi
þjóðarinnar. Var Árni lengstum á
íslandi (þó ekki veturna 1705—06 og
1708—09) fram til 1712, er hann fór
þaðan alfari.
Árni hafði ungur tekið að starfa
í bókasafni háskólans, en varð yfir-
maður þess 1721. Enn fleiri störf
hlóðust og á hann, þótt hér verði
ekki talin.
En lífsstarf hans og hjartansmál
var þó söfnun íslenzkra handrita,