Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1954, Blaðsíða 68

50
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
Ef ÖIl þessi atvik eru þættir úr
lífi sama manns, þá virðist maður-
inn hafa verið ofsamaður mikill,
stundum í uppreisn gegn, stundum
við æðstu völd í kirkjunni móður
sinni. Flestir, sem um kvæðið og
höfundinn hafa skrifað, hafa ekki
dregið þenna rómantíska æfiferil
Eysteins í efa. En síðasti útgefandi
kvæðisins, Guðbrandur Jónsson,
skildi syndarann og uppreisnar-
manninn frá hinum æruverða
kirkjuhöfðingja og ánafnaði höfð-
ingjanum kvæðið. Síðan hefur
Gunnar Finnbogason bent á það
(Á góðu dœgri 1951), að fyrsti
helmingur 14. aldar virðist hafa
verið tími, þar sem töluvert illgresi
greri upp í ökrum kirkjunnar og
klaustranna eins og raunar vænta
mátti eftir hinn mikla sigur hennar
í togstreitunni um löndin (staðina,
Staða-Árni) í landinu, laust fyrir
1300. Líka hefur verið bent á það,
að Arngrímur ábóti Brandsson á
Þingeyrum, áðurnefndur höfundur
Guðmundardrápu, virðist hafa gert
uppreisn gegn kirkjunni og fengið
uppreist af henni alveg eins og
Eysteinn. Það sem athyglisverðast
er: þeir virðast eigi aðeins hafa
verið félagar er þeir börðu ábótann
í Þykkvabæ, heldur verður Arn-
grímur fyrstur manna til að meta
Lilju með því að stæla hana, eins og
Guðmundardrápa hans sýnir.
Lilja, hundrað erinda hrynhend
drápa, hefur jafnan verið talin ort
til dýrðar Máríu mey; nafnið Lilja
og erindafjöldinn: jafnmörg erindi
og í Máríubæninni Ave Maria, hefur
hvorttveggja þótt benda á það. En
Guðbrandur Jónsson bendir á það,
að aðeins tíu hundruðustu af erind-
unum (86—95) fjalli um Máríu sér-
staklega, en á öðrum stöðum í
kvæðinu tileinkar höfundurinn það
Guði, Kristi, eða Kristi og Máríu.
í raun og veru er kvæðið saga ver-
aldar eins og vestræn kristni skildi
hana og eins og hún hefur verið
sögð í óteljandi kvæðum af svipuðu
tæi. Eftir ákall á Guð og Máríu
byrjar kvæðið söguna með sköpun
og falli englanna, segir síðan frá
sköpun Adams og Evu, freistingu
þeirra og falli. Þá kemur boðun
Máríu, og fæðing Krists. Þá er sagt
frá freistingu Krists og því, sem er
veigamesti kafli þessarar veraldar-
sögu, pínu hans og dauða. Þessi
kafli verður í miðri drápunni þar
sem stefin tvö mætast:
Sé þér dýrð, með sannri prýði
sunginn heiðr af öllum tungum
eilíflega. Með sigri og sælu
sœmd og vald þitt minnkist aldri.
Æfinlega með lyktum lófum
lof ræðandi á kné sín bœði
skepnan öll er skyld að falla,
Skapari minn, fyrir ásján þinni.
Þar getur líka að líta sorgandi
móður hans, mater dolorosa:
Höfuðdrottningin harmi þrungin,
hneigð og lút, er skalf af sútum,
færðist nœr, þá er fell úr sárum
fossum blóðið niðr á krossinn.
Þrútnar brjóst, en hjartað hristist,
hold er klökkt, en öndin snöktir, —-
augun tóku að drukkna drjúgum
döpur og móð í táraflóði.
Næst kemur niðurstigningarsagan,
þá upprisan og loks dómsdagur.