Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1954, Blaðsíða 73

ÍSLENZK HELGIKVÆÐI Á MIÐÖLDUM
55
eins Nikulás helgi og Ólafur helgi
hafa verið vinsælli en postularnir.
Fjögur lofkvæði hafa geymzt til
heiðurs hvorum þessara dýrðar-
manna, en Nikulás átti 40 kirkjur,
Ólafur 52 eða fleiri. Tvö kvæði hvor
fá María Magdalena og Cecilia
(Sesselja) helga. Hitt dýrlinganna —
Agnes, Barbára, Kristefórus, Dóró-
thea, Hallvarður, Lárentíus, Magnús
Fyjajarl, Margrét og Tómas af Kant-
araborg — fá aðeins eitt kvæði
hvert. Allmörg kvæðanna eru blönd-
Ungar (makarónisk) með mjög ein-
kennilegum stílblæ.
Eins og áður segir má vera, að
eitthvað af 14. aldar helgikvæðum
Finns Jónssonar (Skjaldedigtning
B) undir dróttkvæðum eða hálf-
hnepptum háttum sé frá 15. öld.
Annars finnast engir fornskálda-
hættir á tímabilinu 1400—1500 nema
fornyrðislag í Krossþulum og hryn-
hent eða Liljulag Eysteins. Allir
y^kja undir Liljulagi, líka beztu
skáldin eins og Sigurður Narfason
(Rósa), Jón Arason (Píslargrátur)
°g Hallur Ögmundarson (Náð).
Því nreir áberandi er fimmtándu
nldar flóðið af nýju sálma- eða
kymnaháttunum. 97 af hundraði af
nllum helgikvæðum eru í þessum
nýstárlega tízkubúningi — undir 45
háttum eða meira — öllum teknum
að láni eða mynduðum eftir latnesk-
Uni, norrænum (?), þýzkum og
rÖnskum sálma hymna- eða sek-
Ventsíuháttum.
Þótt merkilegt sé, finnst ekki
*n fornfræga ambrósíanska fer-
f eytla‘ ) notuð í íslenzkum helgi-
Væðum, og það þótt hún hittist
í latnesk-íslenzku Þorlákstíðunum
(Officium St. Thorlaci) um 1300:
Adest festum percelebre
quo effugantur tenebre
mentem lumen irradiat
gens devota tripudiat.
Hins vegar er forndansa ferskeytl-
an notuð í kvæðinu um hinn norska
dýrling Hallvarð helga:
Vébjörn nefni eg bónda þann,
sem bjó á Hlíðarenda,
Oddný heitir kona hans
gifta mun þau henda.
Ólu þau einn ungan son
gerðu hann so teita,
gáfu honum virðulegt nafn
og létu hann Hallvarð heita.
Og í íslenzkum fornkvæðum, sem
réttara væri að kalla sagnadansa,
eru a. m. k. sex kvæði um helgi-
sögur, eflaust af norrænum (norsk-
um? eða dönskum) uppruna. Úr því
að svo er, getur sú spurning vaknað,
hvort Hallvarðskvæðið sé þá ekki
norskt líka, og er dálítið erfitt að
sjá hvers vegna það var ekki gefið
út með fornkvæðunum. En ef
ambrósíanska ferskeytlan er útlæg
ger úr íslenzkum sálmum og hymn-
um, þá þykir mér ekki ólíklegt, að
því kunni að valda að hún gat verið
svo keimlík rímna- og dansa-fer-
skeytlunni. Sú ferskeytla hafði lent í
*) Ambrósíus helgi (um 340—397)
biskup í Milanó er oft talinn faðir latn-
esku hymnanna eSa sálmanna. Þeir voru
upphaflega ortir undir hætti með fjórum
vísuorSum (ferskeytt) og átta samstöfum
í vísuorSi.