Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1958, Page 68

50
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
pares, fremstur meðal jafningja og
og vinna öll verk sem til féllu á
bæjum sínum ekki síður en aðrir. í
því voru kjör íslenzkra landnáms-
manna lík kjörum landnámsmanna
fyrir vestan haf og með svipuðum
afleiðingum: bændur á íslandi hafa
aldrei þóttzt of góðir til að vinna.
Metnaður hinna minni bænda mun
hafa látið sitja við það að fá að búa
á landi sínu í friði og hleypa upp
niðjum þar sem útflutningurinn
hafði skorið á ættarböndin í Noregi.
Vera má og að þeir hafi vonað all-
heitt að þeir gætu endurfætt hið
forna veldi ættarinnar, byggt sér
nýjan frændagarð á íslandi og ekki
gleymdu lögsögumennirnir Bauga-
iali, en það er talandi vottur um
skipun ættarinnar, skyldur og rétt-
indi, þegar höggvið var skarð í hana.
Njáll og synir hans eru líka allgott
dæmi þess að foreldrar og börn gátu
eigi aðeins haldið saman, heldur
jafnvel búið saman mann fram af
manni. En yfirleitt mun námið hafa
orðið til að tvístra ættum, sem sam-
an bjuggu í Noregi, og liggur það í
hlutarins eðli. Og í stað frænd-
garðsins sköpuðu landnámsmenn-
irnir sér nýtt samfélagsform: hrepp-
ana. Þeir svara nokkurnveginn til
amerískra “Tonwships,” en í hrepp-
unum áttu að vera tuttugu sjálfs-
eignarbændur eða fleiri. Hrepparnir
höfðu beitar og veiðiréttindi óskift
í sameign; þeir veittu sjúkum og
ómögum framfæri, og þeir vá-
tryggðu bæi sína og gripi að vissu
skynsamlegu marki. Svo er að sjá
að það hafi er fram liðu stundir
verið dýrara að búa á höfuðbólum
með fjölda manna heldur en að gefa
þrælum land og láta þá sjá fyrir
sér sjálfa. Því munu fáir eða engir
þrælar hafa haldist er kom fram a
12. öld. Þannig gátu jafnvel þræl-
arnir eignast tvær geitur ok
taugreptan sal.
Eftir sextíu ára landnám fanst
goðunum tími til kominn að setja
landslög eða stjórnarskipun, sem
héldi valdi þeirra í jafnvægi en
eyddi lögleysum í landinu. Þrjátíu
og sex goðorð voru löggilt en goð-
arnir áttu að hittast á sumri hverju
á Þingvöllum og setja lög fyrir land
allt en dæma þau mál er upp kynnu
að koma. Þannig var Alþingi stofn-
að 930 sem fram til loka þjóðveldis-
ins (1262—’4) var æðsti löggjafí
landsins og hæstiréttur — en hafði
ekkert framkvæmdavald. í stað þeSS
varð hver einstaklingur með stuðn-
ingi goða síns og hjálp vina og
vandamanna að framkvæma dóma
þá sem hann hafði dæmt sjálfur eða
látið dæma á þinginu og halda svo
uppi lögum landsins. Það var að-
eins einn alríkis-embættismaður.
lögsögumaðurinn, en hann átti að
segja upp öll lögin á þrem þinguiu
og skera úr því hvað lög væru, e
menn spurðu.
Alþingi var stofnað sem einskon-
ar samband goða eða göfugra höfð-
ingja á íslandi. Sýnilega hafa þessU1
göfugu höfðingjar verið menninga1'
berar á íslandi. Þeir stunduðu sett'
fræði og fjölskyldu frásagnir °é
smásögur er gerzt höfðu í ættinm-
Þeir hafa verið jafnhrifnir s
hetjukvæðunum í Eddu og Amer1
anar voru af Biblíunni. HofgoðaimU
eða hofgyðjurnar hljóta að ha a
kunnað goðakvæðin, þar seIíl
þeirra verk var að skifta opinber
lega við goðin. Öllum höfðingjulíl