Fréttablaðið - 15.12.2012, Page 18

15. desember 2012 LAUGARDAGURSKOÐUN
Í
sland stendur hinum norrænu ríkjunum langt að baki
í hreinsun skólps frá íbúðabyggð í þéttbýli og atvinnu-
rekstri. Í úttekt Björns Gíslasonar, meistaranema í blaða-
og fréttamennsku, sem birtist í Fréttablaðinu í vikunni,
kemur fram að fjórðungur Íslendinga býr ekki við neina
skólphreinsun. Sú tala gæti reyndar verið vanmetin, því að
í tölum Umhverfisstofnunar er gengið út frá því að öll hús í
dreifbýli séu með rotþró en vitað er að það á ekki alltaf við.
Staðan er svona þrátt fyrir að frestur sveitarfélaga til að
koma frárennslismálum sínum í lag hafi runnið út fyrir sjö
árum. Heilmikill árangur náðist þó á síðasta áratug og munar
þar mest um að sveitarfélögin
á höfuðborgarsvæðinu, þar
sem mest af skólpinu fellur til,
gerðu átak í hreinsun skólps.
Sama á við um einstök sveitar-
félög úti um land, til dæmis
Hveragerði, Egilsstaði, Flúðir,
Borg í Grímsnesi og þorp og
byggðakjarna í Borgarfirði.
Reglurnar um skólphreinsun eru samevrópskar. Meginmark-
mið þeirra er að vernda yfirborðsvatn fyrir skólpmengun. „Það
þarf að standa vörð um mikilvægustu auðlindir Íslendinga, sem
eru hafið og ferskvatnið, og tryggja heilnæmt umhverfi fyrir
framleiðslu matvæla,“ sagði Tryggvi Þórðarson, sérfræðingur
hjá Umhverfisstofnun, hér í blaðinu.
Þarna stendur hnífurinn í kúnni. Reglurnar eru ekki bara
eitthvert tuð frá Brussel, sem bezt er að humma fram af sér,
heldur miða þær að því að tryggja sjálfa lífsafkomu þjóðarinn-
ar, sem byggist að stórum hluta á framleiðslu matvæla.
Þess vegna vekur líka athygli að í hópi sveitarfélaga sem enn
hafa gert lítið í að koma skólpmálunum í lag skuli vera staðir
sem lifa að miklu leyti á framleiðslu sjávar- eða landbúnaðaraf-
urða, eins og Akureyri, Árborg, Vestmannaeyjar og Grindavík.
Sveitarstjórnarmenn bera við miklum kostnaði við hreinsi-
mannvirkin og það eru auðvitað rök sem mark er takandi á.
Þó er í úttekt Björns bent á að kostnaðurinn hefur ekki verið
hindrun víða í nágrannalöndunum og ekki heldur í tiltölulega
litlum sveitarfélögum á borð við Hveragerði, þar sem rekin er
skólphreinsun sem stendur flestum öðrum í landinu framar.
Að einhverju leyti er þetta spurning um viðhorf; sams konar
tvískinnung og kom fram í sorpbrennslumálunum sem hafa
verið í brennidepli undanfarin tvö ár. Öllum þótti á sínum tíma
sjálfsagt að berjast fyrir alþjóðlegum reglum gegn mengun
sem bitnar ekki sízt á hagsmunum Íslands sem fiskveiðiríkis.
Um leið þótti mörgum jafnsjálfsagt að íslenzk sveitarfélög,
sem mörg hver lifa á fiskveiðum, færu fram á undanþágur frá
reglunum af því að það væri svo dýrt að framfylgja þeim. Enn
harma íslenzkir sveitarstjórnarmenn, sumir tárvotir, að mega
ekki dæla díoxíni frá sorpbrennslum út í umhverfið.
Land sem ætlar að halda áfram að byggja á matvælafram-
leiðslu, og reyndar ekki síður ferðaþjónustu, getur ekki verið
þekkt fyrir neitt annað en að hafa skólp- og frárennslismál í
lagi. Málið er í raun ekki flóknara en það.
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík Sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is og Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir, ritstjórnarfulltrúi, sigridur@frettabladid.is
MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is DÆGURMÁL: Kjartan Guðmundsson kjartan@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Sigurður Elvar Þórólfsson seth@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og
í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Friðarverðlaun Nobels hafa oft orðið kveikja að deil-um. Ekki þurfti að koma á óvart að svo yrði einnig
þegar tilkynnt var að Evrópusam-
bandið hefði hlotið þau í ár. Hér
heima hefur þessi ákvörðun gefið
andstæðingum hugsanlegrar Evr-
ópusambandsaðildar efni í örlítið
hnútukast.
Þetta vekur tvær spurningar.
Sú fyrri er: Verðskuldar Evrópu-
sambandið þessa sæmd? Sú síð-
ari er: Hefur Ísland hag af því að
taka þátt í alþjóðasamstarfi sem
stuðlar að friði?
Óumdeilt er að friðarhugsjón-
in er rótin að stofnun Evrópusam-
bandsins. Það voru hugsjónamenn
sem trúðu því að frjáls viðskipti
og jöfn sam-
keppnisstaða
ríkja væri ein
af forsendum
sátta og sam-
lyndis. Þetta
var hins vegar
ekki unnt að
sanna fyr ir
f r a m m e ð
útreikningum. Eftir á sýnir
reynslan lengsta friðartíma í
Evrópu.
Þá segja gagnrýnendurnir að
friðurinn sé Atlantshafsbanda-
laginu að þakka. Sannarlega má
ekki vanmeta mikilvægt hlut-
verk þess. Og viðurkenna verð-
ur að herstyrkur Bandaríkjanna
hefur ráðið meir um árangur
bandalagsins en varnarviðbún-
aður Evrópuríkjanna sjálfra. En
það breytir ekki hinu að sameig-
inlegar leikreglur um sameigin-
lega viðskiptahagsmuni hafa átt
sinn ríka þátt í að varðveita frið-
inn; og þær vega þyngra nú en í
byrjun.
Stundum er því haldið fram að
friðarhugsjón Evrópusamvinn-
unnar skipti ekki máli lengur
með því að sú tíð sé liðin að menn
hafi áhyggjur af stríði. Víst er að
sá ótti ristir ekki jafn djúpt og
fyrrum. En eftir sem áður þarf
að beita þeim ráðum sem menn
kunna best til þess að sá ótti
haldi áfram að fjarlægjast. Góð
reynsla af meðulunum gerir þau
einfaldlega ekki óþörf.
Eru friðarverðlaunin verðskulduð?
Það er kunn þverstæða að Ísland naut efnahagslegs ávinnings af síðari heims-
styrjöldinni meðan aðrar þjóðir
sátu eftir í sárum. Það hafði þó
engin áhrif á afstöðu flokkanna
þriggja sem sameiginlega mótuðu
utanríkisstefnu landsins í kjölfar
ófriðarins.
Þrátt fyrir hagnað af síðustu
styrjöld hefur ríkt góð eining
um að friður í Evrópu sé íslenskt
hagsmunamál. Þeir hagsmunir eru
annars vegar fólgnir í varnar- og
öryggisráðstöfunum og hins vegar
hlutdeild í ávöxtum frjálsra við-
skipta.
Mikill meirihluti þjóðarinnar
hefur í áratugi viðurkennt að hún
getur ekki vænst þess að búa við
öryggi með bakhjarli í hervaldi
nema með virkri þátttöku í Atlants-
hafsbandalaginu. Í þeirri gagnrýni
á friðarverðlaunin sem helgast af
andstöðu við aðild að Evrópusam-
bandinu endurspeglast hins vegar
sú hugsun að Ísland eigi að njóta
alls ávinnings af viðskiptafrelsi og
sameiginlegum leikreglum á því
sviði án fullrar aðildar.
Þegar til þess er horft að sam-
eiginlegar leikreglur um við-
skiptafrelsi eru jafn mikilvægar
fyrir frið og öryggi eins og sam-
eiginlegar hervarnir virkar þessi
tvískipta afstaða eins og tvískinn-
ungur í hugsun.
Auðvitað geta mikilvægir hags-
munir eins og krafan um full ráð
yfir fiskimiðunum verið hindrun á
leið að markmiðinu um fulla aðild.
Þá er að beygja sig fyrir því. En
verði unnt að ryðja þeirri hindr-
un úr vegi ættu fordómar ekki að
útiloka samkvæmni í hugsun um
slík grundvallaratriði utanríkis-
stefnunnar. Svar sumra við því er
að segjast vilja efla samstarf við
allar aðrar þjóðir en þær sem við
eigum mest samskipti við. Það er
ekki sannfærandi málflutningur.
Íslenskir hagsmunir
Ýmsir hafa gagnrýnt frið-arverðlaunin í ljósi þeirra miklu erfiðleika sem nú
steðja að á fjármálamörkuðum í
Evrópu. Á það er bent að fjölda-
mótmæli eru nú daglegur við-
burður í þeim ríkjum álfunnar
sem lengst hafa þurft að ganga í
aðhaldsaðgerðum vegna gálausr-
ar efnahagsstjórnunar á liðnum
árum.
Þetta eru sjónarmið sem vel má
skoða. Spyrja má hvort ekki hefði
verið rétt að bíða með verðlaun-
in þar til Evrópusambandið hefði
sýnt fram á að það næði tökum
á þeim vanda sem glímt er við.
En slíkt álitamál breytir þó ekki
þeirri sögulegu staðreynd að Evr-
ópuhugsjónin hefur í reynd átt
snaran þátt í lengsta friðartíma-
bili í álfunni.
Verðlaunin eru viðurkenning
fyrir liðna tíð en á þau má einn-
ig líta sem hvatningu til forystu-
manna Evrópuþjóðanna til að
bregðast ekki hugsjóninni þegar á
reynir. Það er á sama veg í þágu
friðar og hagsældar og lýtur að
framtíðarhagsmunum Íslands eins
og annarra Evrópuþjóða. Þegar
öllu er á botninn hvolft er skír-
skotunin til fjármálakreppunnar
ekki þung röksemd gegn þessari
ákvörðun þó að hún sé skiljanleg.
Ísland hefur notið ávaxta af
samstarfi Evrópuþjóðanna bæði
á sviði öryggis- og efnahagsmála.
Því er ástæðulaust að sýna ólund
eða súrt skap vegna þessara verð-
launa; jafnvel ástæða til að sam-
gleðjast.
Ástæðulaus ólund
Ísland er aftarlega á merinni í skólphreinsun:
Mengaða matar-
framleiðslulandið
Opið kl. 11 - 16 laugardag
Opið kl. 13 - 15 sunnudag