Læknablaðið - 15.05.1995, Síða 57

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
427
vegna beinþynningar, þar af um
200 mjaðmarbrot. Sextug kona
hefur um 25-40% líkur á að
hljóta beinbrot síðar á ævinni
(þar af 15% líkur á mjaðmar-
broti) og stuðlar beinþynning
að meirihluta brotanna, sem
mörg hver verða við óverulegan
áverka.
Afleiðingar
Algengustu brotstaðir af
völdum beinþynningar eru
framhandleggur, hryggsúla og
lærleggsháls. Framhandleggs-
brot gróa oftast án fylgikvilla.
Samfallsbrot á hrygg eru oftast
fleygun (stundum einkenna-
laus) eða hrun sem gjarnan
veldur miklum verkjum, stund-
um langvinnum, sérstaklega ef
hryggsúla aflagast verulega
(kyphosis). Þá fylgja aflögun í
vexti oft verulegar sálarþjáning-
ar. Lærleggshálsbrot eru alvar-
legust með umtalsverðri dánar-
tíðni fyrstu vikurnar eftir brotið
og margir þeirra sem lifa ná
aldrei fyrri getu.
Orsakir og áhættuþættir
Beinþynning verður ef dreg-
ur úr uppbyggingu á beinvef,
niðurbrot hans eykst eða hvort
tveggja. Framan af ævi situr
uppbygging í fyrirrúmi og bein
þéttast og styrkjast. Hámarki
beinstyrks er náð á þrítugsaldri
og er hann yfirleitt meiri meðal
karla en kvenna. Hann er að
miklu leyti erfðabundinn, en
aðrir áhrifaþættir eru aldur við
fyrstu tíðir hjá konum, kalk-
neysla og iðkun íþrótta. Um eða
rétt fyrir miðjan aldur hefst síð-
an gisnun á beinvef sem heldur
áfram til æviloka. Samkvæmt ís-
lenskum rannsóknum á bein-
þéttni í framhandlegg og hryggj-
arliðbolum kvenna, verður
hratt beintap á fyrsta áratugi
eftir tíðahvörf (15-20%) og síð-
an hægara línulegt beintap (um
1% á ári). Þannig hafa íslenskar
konur um sjötugt að meðaltali
tapað um 30% af þeim bein-
massa sem þær höfðu um tíða-
hvörf. Karlar tapa hins vegar
um 0,5% á ári eftir miðjan ald-
ur. Ljóst er að kvenhormón
vernda beinvef gegn niðurbroti
beint eða óbeint og gjöf þeirra
við og eftir tíðahvörf kemur í
veg fyrir þá hröðu gisnun sem
lýst er hér að ofan. Auk framan-
greinds eru nokkrir aðrir
áhættuþættir sem geta stuðlað
að beinþynningu (tafla I).
Greining
Beinþynning er yfirleitt ein-
kennalaus uns brotastigi er náð.
Brot greinast á röntgenmynd-
um, en þær eru þó mjög óná-
kvæm aðferð til þess að meta
beinþéttni. Á síðari árum hafa
rutt sér til rúms nákvæmar mæl-
ingar á beinþéttni. Þar er notast
við ísótóp eða röntgengeisla
sem hleypt er í gegnum bein og
er upptaka geislans í réttu hlut-
falli við kalkmagnið. Mest
reynsla er komin á mælingar á
framhandleggsbeinum og reyn-
ast þær hafa allgott forspárgildi
Ábendingar beinþéttnimælinga
1. Við tíðahvörf ef líkur á brotum í framtíðinni ráða
miklu um hormónanotkun.
2. Ef einstaklingur hlýtur beinbrot við lítinn áverka
eða röntgenmynd vekur grun um beinþynningu
er vert að kanna þéttni beina og þá helst með
beinni mælingu á hryggjarbol og lærleggshálsi.
3. Til eftirlits með sjúklingum á sykursterameðferð
ef líkur eru á að hún verði langvinn.
4. Sterk ættarsaga eða aðrir áhættuþættir (tafla I).
5. Til mats á árangri meðferðar við beinþynningu (á
eins til tveggja ára fresti).
Tafla I. Áliœttiiþœttir beinþytiningar.
Almenn atriði Sjúkdómar Lyf
Erfðir (fjölskyldusaga) Lystarstol Sykursterar
Hreyfingarleysi Ofstarfsemi skjaldkirtils Skjaldkitilshormón
Ofþjálfun með tíðastoppi Ofstarfsemi í kalkkirtlum (ofskömmtun)
Reykingar Heilkenni Cushings Flogaveikilyf
KynhoiTnónaskortur Langvinnir meltingar-
(m.a.ótímabær tíðahvörf) og lifrarsjúkdómar
Kalkskortur Magabrottnám Liðagigt Heiladingulsæxli (prolactinoma) Sykursýki, insúlínháð