Læknablaðið - 15.07.1997, Qupperneq 6

474
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83: 474-5
Ritstjórnargrein
Er stríðinu lokið?
Samkomulag tóbaksframleiðenda og 39 sak-
sóknara og ríkja í Bandaríkjunum markar
söguleg tímamót í baráttunni gegn tóbaki.
Tekist er hins vegar á um það hvort tóbaksfyr-
irtækin hafi sloppið of auðveldlega, hvort stríð-
inu við tóbaksrisana sé lokið eða hvort það sé
rétt að byrja.
Þetta samkomulag gengur í aðalatriðum út á ,
það að tóbaksframleiðendur greiða 26.000
milljarða íslenskra króna í skaðabætur vegna
heilsutjóns og aukins kostnaðar heilbrigðis-
kerfisins vegna tóbaksneyslu. Málsóknir á
hendur risunum verða þá að mestu úr sögunni.
Á hverju ári verður 350 milljörðum varið í
skaðabætur vegna heilsutjóns og dauða af
völdum tóbaksnotkunar. Um 350 milljarðar
fara til að bæta kostnaðaraukningu heilbrigðis-
kerfisins. Rúmlega 100 milljarðar fara til að
fjármagna opinberar tóbaksvarnir, rannsóknir
á fíkn og til að bæta íþróttum tekjutap vegna
tóbaksauglýsingabanns. Að lokum fara 100
milljarðar árlega til að hjálpa fólki að hætta að
reykja.
Fyrirtækin borga því tóbaksvarnir, tóbaks-
sjálfsalar verða bannaðir, tóbak fer úr hillum
verslana á bak við afgreiðsluborð, allar auglýs-
ingar utandyra verða bannaðar, svarthvítar
auglýsingar leyfðar inni og Marlboro Man og
Joe Camel eru bannaðir. Auglýsingar beinar
eða óbeinar í kvikmyndum, á fatnaði, skóm og
öðru ámóta, allt slíkt verður bannað.
FDA, Fæðu- og lyfjaeftirlit Bandaríkjanna,
fær fullt leyfi til að takmarka öll efni í tóbaki að
sínum vilja. FDA má því draga úr nikótín-
magni í tóbaki og banna það árið 2009. FDA
getur krafist innihaldslýsingar á hvem pakka.
Varnarmerkingar fara á hvern pakka. Reyk-
ingar á opinberum stofnunum, vinnustöðum
og skyndibitastöðum eru bannaðar.
Samkomulagið nær sérstaklega til reykinga
barna og unglinga. Fyrirtækin leggja af áróður
sem beint er að börnum og koma til með að
sæta sektum ef vissum markmiðum er ekki
náð.
Það er vissulega rétt að mikið af því sem
kemur hér fram hefur verið fyrir hendi í ís-
lenskum lögum. En það er eitt að hafa lög og
annað að fá þeim framfylgt. Barátta fyrir tó-
baksvörnum hér á landi að undanförnu hefur
einkennst af því að innflytjendur og þar með
tóbaksrisarnir hafa beitt lögfræðingum til að
koma afurðum sínum framhjá innflutningstak-
mörkun ÁTVR. Þeir hinir sömu beita enn-
fremur samkeppnisráði fyrir sig til að lækka
verð á tóbaki til verslana. Þessu hvoru tveggja
verður að linna og það strax. Fyrir liggur viður-
kenning tóbaksfyrirtækja á skaðsemi og ávana-
hættu af tóbaki. Frekari innflutning á nýjum
tóbakstegundum ætti því að stöðva strax. Þeir
framleiðendur sem voru á markaðnum áður en
þessi viðurkenning lá opinberlega fyrir verða
þar áfram, en þeir sem banka nú upp á, einn af
stóru risunum, ættu ekki að fá leyfi til að koma
með afurð, sem þeir hafa viðurkennt að sé
skaðleg, inn á okkar markað.
Samkeppnisráð verður að endurskoða af-
stöðu sína. Nýlegur úrskurður ráðsins krefst
þess að ÁTVR gefi verslunum magnkaupsaf-
slátt. Tóbak er ekki venjuleg vara og á ekki að
meðhöndla eins og venjulega vöru. Firring
ráðsmanna kemur vel fram í því að í úrskurði
sínum tala þeir sjaldnast um tóbak heldur bara
vöru. Úrskurði samkeppnisráðs verður að
áfrýja ef það tekur hann ekki upp að nýju. Ég
vildi ætla að einstaklingar sem sitja í ráðinu
fylgist með fréttum og átti sig á því að lögfræð-
ingar tóbaksfyrirtækjanna hér á landi hafa plat-
að þá upp úr skónum.
Viðurkenning tóbaksfyrirtækjanna á því að
nikótín sé fíkniefni er mikilvæg. Unnið verður
að því á öllum vígstöðum að takmarka, draga
úr og banna nikótín í tóbaksafurðum. Þetta
mun draga úr áhuga fólks á reykingum, því það
fær ekkert út úr þeim lengur.