Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1995, Qupperneq 48

48
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Magnús Stefánsson
Stiklað á stóru í sögu
barnalækninga
Árið 1765 kom út í Svíþjóð bókin Underattelser
om Barn-sjukdomar och deras Bote-Medel. Höf-
undur bókarinnar, Nils Rosén von Rosenstein
(1706-1793), hafði þá kennt „almenna bóklega og
verklega læknisfræði" við Uppsalaháskóla í tæp-
an aldarfjórðung, en hugur hans hneigst meir og
meir að sjúkdómum barna. Þessi bók er fyrsta
frumsamda verkið um barnasjúkdóma, sem
þekkt er. Stundum er því upphaf barnalækninga
miðað við árið 1765 og Rosenstein talinn faðir
þessarar fræðigreinar. Málið er þó engan veginn
svo einfalt og finna má umfjöllun um sjúkdóma
hjá börnum allt frá því ritun hins talaða máls
hófst. Þeirra er getið í papýrushandriti (Berlínar-
papýrus) frá 1450 f. Kr., og skoðanir Soranosar
frá Efesos (Róm, 78-117) um barnasjúkdóma
voru taldar sígildar fram á 15. öld. Þá er barna-
sjúkdóma getið í áttundu aldar handriti frá Ind-
landi. í hart nær tvær aldir áður en Rosenstein
skrifaði bók sína, sem vissulega markar þáttaskil í
sögu læknisfræðinnar, höfðu menn verið að glíma
við sjúkdóma nýbura og ungbarna, en smám sam-
an færðist áhuginn yfir á sjúkdóma eldri barna.
Beinkröm (ensku veikinni) var lýst í Bretlandi
þegar árið 1650, meðfæddum þrengslum í neðra
magaopi 1777, líka í Bretlandi. Barnaveiki sem
sérstökum sjúkdómi var lýst í Bandaríkjunum
1771. Þannig mætti lengi telja, en næsti stóri
áfangi gerðist 1784, þegar bókin Treatise on the
discases of children kom út í London. Höfundur
hennar, Michael Underwood (1735-1781), var
mikilsvirtur læknir í Bretlandi, sem líkt og Rosen-
stein varð hugfanginn af sjúkdómum bernskunn-
ar. Þessa tvo menn má því með nokkrum rétti
kalla fyrstu barnalæknana.
Á þessum árum var ungbarnadauði ógurlegur
um allan heim og smitsjúkdómar hvers konar
hjuggu stór skörð í barnahópana, yngri sem eldri.
Það skal því engan furða þótt barátta frumkvöðl-
anna hafi að verulegu leyti snúist um þessi tvö
svið. í bók Rosensteins er langur kafli um gildi
Höfundur er sérfræðingur í barnalækningum.
brjóstamjólkur og þýðingu hennar fyrir veika
nýbura, en hann eyðir aðeins 14 línum í pelagjöf.
Sagan um varnir gegn stóru bólu er heillandi. Þá
eru lyfjaforskriftabækur þessara karla ekki síður
fróðlegur vitnisburður þess hvernig menn þreif-
uðu sig áfram. Til að mynda ráðlagði enski lækn-
irinn Charles West (1816-1896) blásýrusamband
eitt í örsmáum skömmtum gegn kíghósta. En
læknarnir voru börn síns tíma og langt fram á 20.
öldina voru börn talinn vera smávaxnir einstak-
lingar. Þarfir þeirra, þrár, kröfur og viðbrögð í
sjúkdómum voru sem lokuð bók, jafnt læknum
sem leikum. Viðbrögð barna við sjúkrahúsinn-
lögn voru talin stafa af ofdekrun og óþægð. Nær-
vera foreldra var ekki aðeins álitin óþörf heldur
beinlínis óæskileg og heimsóknir til barna á
sjúkrahúsum því oftast nær bannaðar eða veru-
lega takmarkaðar. Það var fyrst upp úr síðari
heimsstyrjöld sem þessi hugsunarháttur fór að
breytast verulega og hefur í dag algerlega snúist
við.
George Armstong, breskur læknir (1735-1781),
setti árið 1769 á fót í London hjálparstöð (dispens-
ary) fyrir veik börn. Þar var á ferðinni brautryðj-
andastarf, sem því miður leið undir lok við dauða
stofnandans. Það var ekki fyrr en 1802 sem Hosp-
ital des enfants nialades var opnað í París. Þetta
sjúkrahús, aðeins ætlað börnum, var hið fyrsta
sinnar tegundar í heiminum, sem hélt velli. En
fleiri fylgdu á eftir, Berlín 1830, Vínarborg 1837,
Pétursborg sama ár. London 1839. Fyrsti barna-
spítali á Norðurlöndum mun hafa verið Börn-
ehospital i Rigensgade í Kaupmannahöfn, sem tók
til starfa 1850. í New York var opnað barna-
sjúkrahús við N.Y. Medical Collage 1860. Merki-
legur kapítuli í sögu barnaspítala eru spítalaskipin
í Boston. Á fyrri hluta 19. aldar var barnadauði af
völdum „barnakóleru“ gífurlegur, einkum á
sumrin. I Boston gripu menn til þess ráðs að
fjarlægja börn og mæður þeirra úr borginni og
setja á skip, sem sigldu með þau sumarlangt um
og utan við höfnina.
Mér er ekki alveg ljóst hvenær regluleg kennsla
íbarnalækningum hófst ígamla heiminum. Senni-