Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1995, Qupperneq 59

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
59
betur ef hann setur fótinn fram úr eða gengur
aðeins um gólf.
3. Sár vegna blóðþurrðar. Oftast staðsett á tám
eða kringum ökkla. Mjög sársaukafull. Miklu al-
gengara er þó að sár á fótum séu af öðrum
ástæðum svo sem af völdum bláæðabilunar.
4. Drep. Tá eða tær verða fyrst bláleitar og svo
svartar og er þá ekki hægt að bjarga þeim en gera
verður aðgerð sé það mögulegt til að bjarga fætin-
um, annars taka af tær eða fót.
Aðgerð er brýn við einkennum tvö til fjögur, en
ekki eins nauðsynleg við fyrstu fyrr en gönguþol
er orðið mjög lítið eða raskar mjög daglegu lífi.
Hægt er að viðhalda og jafnvel bæta talsvert
ástandið með gönguæfingum en framar öllu með
því að hætta að reykja. Reykbindindi er sérstak-
lega mikilvægt varðandi langtímaárangur af að-
gerð.
Aðgerðarmöguleikar eru oft margir. Áður fyrr
var oft hreinsað innan úr æðunum og þeim lokað
aftur, en ef um löng svæði er að ræða eða smáar
æðar er langtímaárangur ekki mjög góður. I dag
er því algengara að gerðar séu hjáveitu aðgerðir
(bypass grafting) sem líkja má við pípulögn fram-
hjá lokaða hluta slagæðanna. Pegar um er að ræða
stórar æðar eins og ósæðina í kviðarholi er algeng-
ast að nota gerviæð úr svokölluðu dacron efni sem
er skylt næloni. Hún er tengd rétt neðan nýrna-
æða og síðan oft niður í nára sitt hvoru megin líkt
og buxur (oft nefnt buxnagraft). Sé lokunin í æð-
um á læri eða neðar með öðrum orðum eftir því
sem æðar eru minni er betri árangur af aðgerð, ef
eigin bláæð er notuð (sjá mynd). Hún er tengd
efst í náranum á slagæðina og síðan fyrir neðan
lokunina þar sem æð er vel opin samkvæmt æða-
rannsókn sem nauðsynlegt er að framkvæma fyrir
aðgerð. Einnig er oft hægt að nota gerviæðar úr
svokölluðu P.T.F.E. með góðurn árangri, en til
gamans má geta þess að það er sama efni og
goretex sem notað er í vind- og regnjakka.
Fyrir kemur að skyndileg blóðþurrð verður í
fæti ef til dæmis blóðtappi sem getur myndast í
hjartanu við hjartsláttaróreglu losnar og berst
niður í fót og stíflar slagæð. Pá kemur skyndilegur
verkur, fóturinn verður fölur, kaldur og dofinn.
Aðgerð við þessum kvilla er oft tiltölulega ein-
föld. Eftir að búið er að opna inn á æð í náranum
er legg með blöðru á endanum rennt niður fyrir
blóðtappann, blaðran blásin upp og hann fiskað-
ur upp úr æðinni.
Ohætt er að segja að vænta má talsvert mikilla
möguleika á æðaaðgerðum sem eru einfaldari og
þægilegri fyrir sjúklinga í nánustu framtíð. Á fá-
um árum hafa verið gerðar miklar tilraunir með
aðgerðir sem eru framkvæmdar með röntgenað-
stoð og ekki gerður stór skurður, aðeins ástunga á
slagæð, oftast í nára. í gegnum íholan legg sem
lagður er inn í æðina eru síðan sett viðeigandi
verkfæri. Pað fyrsta sem gert var og er framkvæmt
í dag til dæmis á Landspítalanum er svokölluð
blásning á kransæðum, það er víkkun á þrönga
staðnum með því að þenja út belg á æðalegg sem
stungið er inn í æðina. Einnig er farið að beita
þessari aðferð við slagæðar í grindarholi, lærum
og jafnvel fótleggjum bæði á Landspítala og Borg-
arspítala. Þá er farið að bora í gegnum lokaðar
æðar með ýmsum mekanískum aðferðum og setja
svokallaða stenta eða sívöl net úr stífu efni sem
spenna æðina út. Þessar aðferðir eru enn í þróun
og sumar ekki orðnar nógu öruggar þannig að
hinar klassísku opnu aðgerðir verða framkvæmd-
ar um ókomin ár, en þróunin er hröð og vissulega
spennandi og í takt við það að skurðlækningar
almennt eru sífellt að verða tæknilegri og minni
áverki fyrir sjúklinga.
Hjáveituaðgerð á fæti þar sem bláæð er notuð.