Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1995, Blaðsíða 62

62
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Loftur Magnússon
Ágrip af sögu augnlækninga á
Norðurlandi
Ég vona að það verði fróðleiksfúsum til
ánægju, að ég dreg hér saman það helsta, sem
finna má í heimildum um sögu augnlækninga á
Akureyri og í nálægum byggðum. Sú frásögn er
að sjálfsögðu einnig hluti af sögu augnlækninga
alls landsins.
Varla er hægt að telja að augnlækningar hafi
verði stundaðar hér á landi fyrr en Björn Olafsson
kom til landsins frá Kaupmannahöfn 1890 þá út-
lærður sem fyrsti sérfræðingur landsins á þessu
sviði. Hann settist fyrst að á Akranesi sem héraðs-
læknir, en lagði jafnframt stund á sína sérgrein.
Frá Alþingi var honum fljótlega veittur styrkur til
að ferðast kringum landið svo almenningur ætti
auðveldara með að nálgast þjónustu hans. Varð
hann fljótt landsþekktur fyrir lækningar sínar.
Eitt af hans fyrstu velheppnuðu læknisverkum
fékk mikla umfjöllun og er frásögn af því varð-
veitt. Er hún í stuttu máli sú, að 1891 leitaði til
hans Jóhanna Matthíasdóttir frá Kjörseyri við
Hrútafjörð. Hún var þá 46 ára en hafði í mörg ár
verið mjög sjóndöpur. Segir sagan að hún hafi
aldrei séð börnin sín þegar hér var komið. Hún
hafði skýmyndun á báðum augum sem Björn fjar-
lægði með góðum árangri. Eftir það sá hún til að
lesa og sauma og hélt sjóninni til dauðadags, en
hún dó í hárri elli.
Á ferðum Björns um landið var Akureyri ekki
undanskilin. Sumarið 1896 fór Björn um Austfirði
og til Akureyrar og skoðar í þeirri ferð 250-300
manns sem til hans leituðu með augnsjúkdóma. I
maí það vor hafði Guðmundur Hannesson sest að
á Akureyri sem héraðslæknir. Hann var þá
nýkominn að utan úr námsferð til Kaupmanna-
hafnar, þar sem hann hafði meðal annars kynnt
sér augnsjúkdóma hjá sama læriföður og Björn
nam augnlækningar hjá á sínum tíma. Geta má
nærri að þeir kollegarnir hafi borið saman bækur
sínar á þessum fundi á Akureyri sumarið 1896
fyrir tæpum 100 árum. Guðmundur Hannesson
var einstaklega fjölhæfur og áræðinn og skýrslur
frá honum til landlæknis sýna að hann gerði fjölda
augnaðgerða sem aðeins var á færi þeirra sem
Höfundur er sérfræðingur í augnlækningum.
nokkuð höfðu lært í greininni. Þetta var þó aldrei
stór þáttur í starfi hans og sinnti hann augnlækn-
ingum aðeins á meðan hann var héraðslæknir á
Akureyri. Ekki er minnst á það í þeim gögnum
sem ég hef handbær, að Björn hafi farið aðra ferð
til Akureyrar meðan Guðmundur Hannesson sat
þar. Líklegt má telja, að honum hafi þótt sín
frekar þörf annars staðar, meðan sá sem honum
komst næst í þekkingu á augnsjúkdómum starfaði
á Akureyri. En 1909, eða tveimur árum eftir að
Guðmundur Hannesson flytur suður, kemur
Björn til Akureyrar og dvelur þar frá 16. maí til
28. júní. Skoðaði hann þá 287 augnsjúklinga og
greindi 31 þeirra með gláku. Petta var jafnframt
hans síðasta ferð út á land þessara erinda því hann
lést sviplega í október það sama ár.
Árið 1910 tók Andrés Fjeldsted við þeim starfa
að ferðast um landið til augnlækninga. Ekki er
lengra síðan en svo, að margir muna það að hafa á
barnsaldri eða á sínum unglingsárum farið til hans
í skoðun. Hann lést 1923. Sama ár hlaut sérfræði-
viðurkenningu í augnlækningum Helgi Skúlason.
Líklegt er að á árunum 1923-1928 hafi hann verið
eini læknirinn á landinu með þessi réttindi. Hann
var starfandi læknir í Reykjavík til 1927 en flutti
þá til Akureyrar og skilaði þar mestum hluta síns
ævistarfs en þar vann hann til 1967 eða í 40 ár.
Mér er sagt að Helgi Skúlason hafi verið sér-
stakur og litríkur persónuleiki. Hann vann sínum
sjúklingum vel og lét sér ekki nægja að mæla sjón
þeirra en sinnti einnig hlutverki gleraugnasmiðs-
ins, seldi umgjarðir og slípaði í þær gler eftir þörf-
um. Augnlækningaferðir fór hann einnig, aðal-
lega um Norðurland, á árunum 1922-1967. Helgi
var einn af stofnfélögum Læknafélags Akureyrar
1934 og var lengi ritari þess. Uppkomnum Norð-
lendingum er í fersku minni að Gissur Pétursson,
Akureyringur að uppruna, starfaði hér sem augn-
læknir á árunum 1967-1975. Þeir sem seinna
komu og enn starfa hér heyra ekki til sögunni.
Um framvindu augnlækninga
á seinni árum
Sé rýnt í gamlar heimildir og með hliðsjón af
persónulegri reynslu finnst mér sá hugsunarhátt-