Sagnir - 01.04.1990, Blaðsíða 19

„Ó, vesalings tískunnar þrælar.
Hlaðin útlendum kaunum?
„Reykjavíkurstúlkan" er ung í sög-
unni. Hún er fóstruð af bænum, af
þéttbýlinu. Af þeim sökum átti hún
erfitt uppdráttar. Pjóð, sem hafði
alið allan sinn aldur í strjálbýli, lifað
þar og hrærst og mótast af hefðum
sveitasamfélagsins, þurfti tíma til
að tileinka sér hina nýju hætti fjöl-
býlisins og laga sig að þeim.
„Reykjavíkurstúlkan" var eins kon-
ar tákn þess að ný menning var að
nema land á Islandi, menning sem
þorri eyjarskeggja þekkti lítt eða
ekkert til, menning sem hægt var
að lesa um í vafasömum „móðblöð-
um" frá útlöndum, menning sem
virtist þrífast best í erlendum borg-
um og eiga lítið skylt við íslenskt
þjóðerni. Utlenda tískukonan var
jafnvel sögð ímynd þessarar fram-
andlegu menningar, meira að segja
holdtekja sjálfrar spillingarinnar
sem þótti fylgja flestum erlendum
stórborgum. Þjóðlegri sveitamenn-
ingu íslendinga stafaði ógn af út-
lendum móð. Amast var við því ef
fáeinar dætur höfuðstaðarins
reyndu að líkja eftir erlendum stall-
systrum sínum í klæðaburði og út-
liti. Með því móti m.a. yrði íslensk
menning svipt einangrunarvörn
sinni og slíkt kynni ekki góðri lukku
að stýra fyrir þjóðina. En þrátt fyrir
varnaðarorð héldu ungu stúlkurnar
áfram að tileinka sér tískunýjungar.
Margt breyttist þó í meðförum milli
landa og innanlands voru fyrir-
myndirnar fáar.
„Reykjavíkurstúlkan" var sem á
milli vita í leit að stíl og samræmi. A
vissan hátt þótti hún eins og bær-
inn, sem framan af öldinni var of
stór, fyrir þá sem nýkomnir voru úr
sveitinni, til að hafa á sér þorpsbrag
þar sem hljóður friður ríkti og
sveitasæla sameinaðist bæjarlífi í
bróðerni, en of lítill til þess að hafa
yfir sér stórborgarbrag, með gnæf-
andi húsum, þjótandi járnbrautum
og sífelldri umferð um göturnar.
Og stúlkan olli oft vonbrigðum eins
og bærinn. Þeir sem komu úr sveit-
unum söknuðu friðarins, kyrrðar-
innar, hljóðra kvölda og hreinna
morgna. Þeir söknuðu ýmissa
sveitaeinkenna. Hinir, sem komu
utan úr veröldinni, söknuðu stór-
Tvær hressar stúlkur klæddar eftir nýjustu tísku.
Myndin var tekin á Kolviðarhóli árið 1926 (
skemmtiför prentsmiðjunnar ísafoldar í Reykjavík.
borgarlífsins, söknuðu skemmti-
lundanna og leikhúsanna, hljóm-
leikanna og alls þessa iðandi, enda-
lausa fólksstraums sem gefur
stórborgunum sífellt líf og tilbreyt-
ingu.3 „Reykjavíkurstúlkan" vissi
ekki almennilega í hvorn fótinn
hún átti að stíga; átti hún að feta í
spor saklausu sveitastúlkunnar sem
ísland hafði alið um aldir eða var
vænlegra að stíga skrefið í átt að
heimsmenningunni? Hún valdi síð-
ari leiðina og þess vegna varð hún
til.
Reykjavrk breyttist úr þorpi í
blómlegan bæ á fyrstu áratugum
20. aldar. Ibúum fjölgaði snarlega,
voru hálft sjöunda þúsund þegar
öldin leit dagsins ljós en nærri þrjá-
tíu þúsund í lok þriðja áratugarins.
í samanburði við erlendar borgir
var Reykjavík þó giska smá. Hún
kúrði í Kvosinni og teygði anga sína
út frá henni, vestur í bæ, inn í
Skuggahverfi, upp í Þingholt. Fáir
gerðu sér grein fyrir því hvert sam-
félagið stefndi. En þrátt fyrir smæð-
ina var Reykjavík risavaxin í ís-
lensku samhengi. Hún bar höfuð
og herðar yfir aðra staði á Islandi,
var langsamlega stærsti bærinn.
Veitti svigrúm til margbreyttara
mannlífs en áður hafði þekkst í
landinu. Bauð upp á nýja mögu-
leika. Enn skorti hana þó ýmis auð-
kenni borgarlífs. Engu að síður fóru
ýmsir að líta á hana sem borg. Sjá
einkenni þess að bærinn var að
breytast. Einkum á fjórða áratugn-
um. Settu sig í borgarstellingar tals-
vert áður en bærinn komst nálægt
því að geta kallast borg, í það
minnsta í sama skilningi og al-
mennt var litið á slík fyrirbrigði í út-
löndum. Þannig tók borgin á sig
mót í hugum manna. En breyting-
arnar á bænum voru ekki bara hug-
lægar. Þær hafði fólk fyrir augun-
um á degi hverjum. Sumar smáar,
aðrar stórtækar. „Reykjavíkurstúlk-
an" var ein vísbendingin um breytt
mannlíf á íslandi. Og því var um
hana rætt. Hún skar sig úr fjöldan-
um og speglaði samfélagsþróunina
á ýmsan hátt. En oft mátti hún þola
gagnrýni. íslendingar voru ekki
ýkja umburðarlyndir í garð þeirra
sem þræddu ótroðnar slóðir. Sam-
félagið var enn of smátt. Því fékk
„Reykjavíkurstúlkan" að kynnast.
Auðvitað bauluðu sveitalegir
Reykvíkingar á þriðja áratugnum á
slíkar stúlkur. Þeir einblíndu á útlit
þeirra, orðfæri og klæðaburð,
sögðu orðin skiljast að mestu ef at-
hygli væri beitt en hreimurinn og
látbragð allt væri útlendum kaun-
um hlaðið. Allar hreyfingar líkam-
ans, höfuð-, handa- og fótaburður,
væru sem uppdreginn apaköttur
væri þar á ferð. Þá var það búning-
Ætli þessar stúlkur hafi lesið nýjustu „móðblöðin"
frá útlöndum og klætt sig samkvæmt þeim? Mynd-
in er frá árinu 1926 og tekin í Austurstræti í
Reykjavík.
SAGNIR 17