Sagnir - 01.04.1990, Page 20

Eggert Pór Bernharðsson
urinn. Sumarklæddar að vetrarlagi
og vetrarklæddar að sumri. Kjól-
arnir með nýtísku sniði frá París,
stutt pils er næðu tæplega niður í
hnésbætur og flegið hálsmál niður
fyrir axlir. F>ær væru í laxableikum,
himinháum eða skjallhvítum silki-
sokkum og hælaháum rúsleðurs-
eða saffiansskóm með silfurspenn-
um, þyrftu að eiga „selskabsdragt
til daglig" og eins flotta kápu og
frekast varð á kosið. Ekki ein spjör
heimasniðin og öllu fleygt jafnóð-
um og það slitnaði en nýtt keypt í
staðinn. Og í kaupbæti væri fatnað-
urinn ekki hollur, enda sýndu verk-
in merkin; nábleik stúlkuandlit,
hryggskekkja, sífelldur lasleiki,
blóðleysi og tæringarvottur.4
Heimóttarlegir innbyggjarar öm-
uðust ekki eingöngu við „Reykja-
víkurstúlkunni". Veraldarvanir út-
lendingar stungu einnig niður stíl-
vopni og þeir stóðu á öðrum
sjónarhóli en óbreyttir bæjarbúar.
Einn ágætur íslandsvinur benti
landsmönnum á ýmsar misfellur í
Reykjavíkurlífinu um miðjan þriðja
áratuginn. Hann tók að sjálfsögðu
fram að líferni sveitafólksins væri
með allt öðrum hætti. íslenskir
bændur lifðu óbrotnu lystisemdar-
lausu lífi, ynnu baki brotnu og
leggðu oft mikið undir. Annað
sneri upp á teningnum í Reykjavík
og þar væri unga fólkið, hin upp-
vaxandi kynslóð, í háska statt. Pað
„flykkist til Kaupmannahafnar. Er
heim kemur reynir það að flytja
með sér siði þá — eða öllu heldur
ósiði, er það hefur tamið sér að apa
erlendis, í París Norðurlanda,"
sagði hann. „Er ömurlegt að sjá
hvernig þetta fólk ber eigi skyn-
bragð á hversu tilraunir þess eru
bjánalegar." Vitaskuld voru dætur
Reykjavíkur teknar sérstaklega
fyrir: „Ungu stúlkurnar liggja í
rúminu fram undir hádegi. Þá
klæðast þær viðhafnarfötum, bera
litasmyrsl í andlit sér og fara síðan á
slangur," sagði íslandsvinurinn, og
bætti við: „Þær reykja mikið, hanga
á kaffihúsum og koma ekki heim
fyrr en komið er fram á nótt."5
Blessunarlega voru þessar stúlkur
taldar fremur fáar.6 Framtíðin var
þá kannski ekki eins dökk og ætla
mátti.
Vetrarkáputíska kvenna eins og hún birtist í aug-
lýsingum blaða tiaustið 1930. Skinnkragarnir settu
rikan svip á kápurnar og áttu að verja konur gegn
veðri og vindum.
Rithöfundur kveður sér
hljóðs
Ekki máluðu allir skrattann á vegg-
inn þegar „Reykjavíkurstúlkan" átti
í hlut. Guðmundur Kamban, sá
ágæti rithöfundur, tók upp silki-
hanskann fyrir hana undir lok
þriðja áratugar en fyrst greindi
hann frá almennu umtali um hana:
Það sem hún interesserar sig
mest fyrir ... eru bíó, böll og út-
lendingar. Hún sminkar sig og
púðrar ... í bíó stúderar hún nýj-
ustu frísúru á filmstjörnunni,
hvort krullan sé vinstra eða
hægra megin í enninu eða hvort
hún sé nú framan við eyrað —
allt til þess að geta litið eins út
næsta dag. Við hverja skipkomu
hremmir hún tískublöðin til að
sjá hvort kjóllinn sé orðinn senti-
metra lengri eða styttri, eða til að
vita hvort cutex sé alveg úrelt
eða nýtt naglvatn hafi rutt sér til
rúms. Þriðjungur líkama hennar
er sama sem óklæddur, svo að
prúðir menn verða að ganga á
undan henni upp stiga. Islenska
búninginn þýðir nú ekki einu
sinni að nefna — hún vill ekki
líta við honum. Og hvernig er
svo með hennar andlega at-
gervi? Hvað les hún? Mest út-
lenda rómana, á dönsku, norsku
og ensku, góða og lélega upp og
niður. Les hún gullaldarbók-
menntir vorar? Miklu minna en
áður. Fer hún á konserta? Já, það
má hún eiga, og í leikhúsið
mundi hún fara ef það væri til.
Þykir henni vænt um landið sitt?
Já. Hefur hún nokkurt hugboð
um í hverju sérmenning vor ís-
lendinga er fólgin? Nei.7
Vart var árennilegt að gerast eld-
heitur málsvari slíkrar stúlku en
Kamban reyndi hvað hann gat.
Lýsingin að framan átti við borgar-
dætur allra siðaðra þjóða og ekkert
gat gert „Reykjavíkurstúlkuna"
hróðugri en sá samanburður.
Kamban sagðist daglega mæta í
Austurstræti nokkrum ungum
stúlkum sem að ytri ásýnd, lima-
burði, göngufari, klæðaburði og
fasprýði jöfnuðust á við stúlkur
sem örkuðu hundruðum saman á
„Fifth Avenue" eða fyrir framan
„Café de la Paix". En hverju áttu
þessar stúlkur glæsileikann að
þakka? Jú, filminu. „Reykjavíkur-
stúlkan" var svo tíður gestur í bíó-
um að hún var aðalfjárstofn þeirra.
I rökkvuðum sal bíóhúsanna lærði
hún um hætti annarra þjóða.
í Reykjavík kom filmið í stað ótal
hluta sem aðrar þjóðir áttu fyrir —
leikhús, skemmtigarða, listasöfn —
og var stærsti glugginn sem sneri
að heimsmenningunni. Þar fann
„Reykjavíkurstúlkan" helstu fyrir-
myndir sínar. „Sá sem hélt fyrir
mér vöku á nóttunni var Ramon
Navarro. Hann tilheyrði ekki hin-
um sviplitlu fulltrúum alþýðu-
menningarinnar, sem stauluðust á
skautum á Austurvelli eða röltu á
rúntinum," sagði ein „Reykjavík-
urstúlkan" þegar hún rifjaði upp
bíóstundirnar. „Nei, hann og aðrar
glæsilegar stjörnur lýstu upp fá-
brotna tilveru okkar í myrkum söl-
um bíóanna." Og hún hélt áfram:
Það kostaði 50 aura að láta
draumana rætast og þá peninga
sparaði ég. Áður en ég tók að
vinna fullum fetum sat ég lon og
don sem barnapía og þénaði
peninga til að komast í bíó. Ég lá
á þessum peningum sem ormur
á gulli, aðeins ein hugsun komst
18 SAGNIR