Sagnir - 01.04.1990, Síða 33

Fleytan er of smá, . . .
hafi reki verið allmikill svo að ís-
lendingar hafi jafnvel verið aflögu-
færir með rekavið. En rekinn var
svipull og vitað er til þess að sum ár
brást hann alveg og rekaleysi gat
jafnvel staðið mörg ár í senn. Þann-
ig mun einmitt hafa verið ástatt um
aldamótin 1700 og svo virðist sem
rekaleysi hafi verið nokkuð algengt
víða um land á fyrri hluta 18. aldar.
Ein heimild skýrir frá því að reka-
brestur hafi stuðlað að því að jarðir
legðust í eyði árið 1702 og önnur frá
árinu 1744 lýsir því að síðastliðin 20
ár hafi reki brugðist í Vestur-Skafta-
fellssýslu.16
Ólafur Olavius, sem ferðaðist um
Island sumurin 1775-1777, rannsak-
aði m.a. rekavið á fjörum og reyndi
nokkuð að áætla magn hans. Raun-
ar vildi svo til að um það leyti sem
Olavius fór um landið var reki held-
ur með minna móti víðast hvar.
Hann lýsti þó allvíða talsvert mikl-
um rekavið á fjörum, t.d. í Barðsvík
á Hornströndum en þar taldi hann
að svo mikill rekaviður lægi að
nægt gæti til að fylla 100 lesta skip.17
Par, sem reki var nálægt byggð,
segir Olavius að menn hafi nýtt
hann til ýmissa smíða, m.a. báta-
smíða, svo sem í Furufirði og á
Skaga norður.18
Helsta vandamálið við nýtingu
rekaviðarins, samkvæmt frásögn
Olaviusar, var að ekki voru til nægi-
lega stór skip eða bátar til að sækja
við á rekafjörur. í sama streng tók
Niels Horrebow, sem dvaldi á Is-
landi árin 1749-1751 og kannaði
landshætti.19 Petta flutningavanda-
mál höfðu menn áður leyst með
svonefndum byrðingum, en það
voru stór skip, sem á voru sett borð
ofan á stokkana til að hækka þau og
þau síðan hlaðin viði. Var þá hægt
að flytja talsvert magn í hverri ferð.
Notkun þessara skipa virðist hafa
lagst af að mestu snemma á 18. öld20
og helst það í hendur við fækkun
stórra báta.
Ætla má að þegar byrðingsferðir
lögðust af hafi möguleikar manna á
að nýta rekavið til bátasmíða
minnkað verulega. En gjöfulustu
rekafjörurnar lágu víðsfjarri helstu
verstöðvunum þar sem bátanna var
mest þörf.
Prátt fyrir rekaviðinn er ljóst að
mikil nauðsyn var að timbur væri
flutt inn til landsins, enda reki mis-
mikill eftir árum og sum árin afar
lítill. Bent hefur verið á að þegar
saman fóru miklir skipsskaðar og
lítill reki, hafi rekaviðurinn ekki
dugað til að fylla í skörðin.21
Ekki liggur ljóst fyrir hversu mik-
ið timbur var flutt til íslands tíma-
bilið 1690-1770, en víst er að alloft
var kvartað undan því að innflutt
timbur væri lélegt.22 Olavius skýrir
frá því að menn taki rekavið fram
yfir innflutt timbur til bátasmíða
sem bendir til þess að um heldur
lélegan varning hafi verið að ræða.23
Einnig bar á því að kaupmenn
kæmu sér undan verslun með timb-
ur, enda þótti þeim það erfitt í
flutningi og hagnaður af því lítill.24
Athyglisvert er að líta á verðþró-
un á innfluttu timbri milli kaup-
setninganna 1684 og 1702, en sú
síðarnefnda var í gildi til ársins
1776. Með henni lækkaði flestur
innfluttur varningur nokkuð í
verði. P>ar á meðal lækkaði skipa-
viður um 10-25% og veiðarfæri um
10-12%.Verðlækkunin á vafalaust
rætur að rekja til hallærisins, sem
ríkti á íslandi um þessar mundir, er
merki um viðleitni stjórnvalda til að
bæta ástandið. Líklegt er þó að
hvað timbur snerti hafi þessi verð-
lækkun ekki komið að tilætluðum
notum, jafnvel verkað gagnstætt
vegna tregðu kaupmanna til að
flytja það. Þegar verð lækkaði hefur
orðið enn minni hagnaður af timb-
urflutningum.
Þar sem verð á innfluttu timbri
lækkaði í byrjun 18. aldar, verður
okurverði á því ekki kennt um
fækkun stórra báta, miklu heldur
því að framboð hafi ekki verið
nægjanlegt og gæðin rýr.
Aflabrestur og sjóslys
Á seinustu árum 17. aldar, eða frá
og með árinu 1686, varð mikill afla-
brestur við ísland sem stóð að heita
mátti samfellt til ársins 1704 eða í 17
ár.26
Það segir sig sjálft að svo langur
Rekaviðurinn bætti skógleysið upp.