Sagnir - 01.04.1990, Side 35

Fleytan er of smá, . . .
Sjómenn í skinnklæðum.
mikilvægasta útflutningsvara fs-
lendinga á einokunartímabilinu.
Þegar harðæri og langvarandi afla-
brestur gengu yfir eins og átti sér
stað um aldamótin 1700 lætur að
líkum að mjög hefur dregið úr fisk-
útflutningi. Það hefur snert hags-
muni kaupmanna verulega ekki
síður en hagsmuni fslendinga og
væri því ekki ólíklegt að kaupmenn
hefðu reynt að stuðla að bættum út-
gerðarháttum í landinu, sjálfum sér
til hagsbóta. Sú varð þó ekki raunin
og ber að geta þess að kaupmönn-
um voru settar verulegar skorður í
þessu efni, þar sem innlendir ráða-
menn reyndu jafnan að stugga burt
þeim erlendu mönnum sem seild-
ust til áhrifa í atvinnulífi í landinu.
Ólíklegt er þó að einhverjir kaup-
menn hefðu ekki haft sitt fram og
komist til áhrifa í útgerð á íslandi ef
þeir hefðu sótt það mál af verulegri
festu, enda sumir þeirra auðugir og
áhrifamiklir í heimalandi sínu. Sú
skýring, að íhaldssemi íslenskra
ráðamanna og ótti við erlend áhrif
hafi komið í veg fyrir framþróun í
útgerð, nægir því tæpast ein og sér
til að útskýra hnignunina í þessari
atvinnugrein á 18. öld. Hagsmunir
kaupmanna hljóta einnig að hafa
skipt máli.
Nútíma Islendingum er það vafa-
laust flestum Ijóst hve miklu það
skiptir fyrir hag þjóðarinnar að vel
takist að koma fiskafurðum í lóg á
mörkuðum erlendis. Flestum mun
einnig ljóst hve miklu framboð og
eftirspurn ráða í þessum efnum.
Aðstæður í markaðsmálum á einok-
unartímabilinu voru vitaskuld mjög
frábrugðnar því sem nú gerist, en
þó er vafalaust að sama gilti þá og
nú, að tilgangslaust var að draga
fisk úr sjó umfram það sem lands-
menn þurftu sjálfir til neyslu nema
unnt væri að koma honum í verð
erlendis.
Meginþorri aflans sem á land
kom á einokunartímabilinu var
verkaður í skreið. Gísli Gunnarsson
hefur bent á að stærsti markaðurinn
fyrir íslensku skreiðina hafi verið í
Þýskalandi og Ungverjalandi og
auk þess meðal kaþólikka í löndum
mótmælenda. Skreiðin hafi verið
dýr vara en eftirsótt af efnuðum
kaupendum. Verð á skreið var stöð-
ugt fram um 1780, sem Gísli telur
vísbendingu um annað tveggja, að
þarna hafi verið um að ræða dýra
lúxusvöru sem aðeins tiltölulega fá-
mennur hópur efnaðara kaupenda
gat veitt sér, eða að markaðssókn
kaupmanna hafi verið ábótavant.36
Gefur þetta til kynna að einungis
hafi verið markaður fyrir takmarkað
magn af fiski frá íslandi. Á öðrum
stað í riti sínu ræðir Gísli þau áhrif
sem breytingar á framboði og eftir-
spurn vöru hafa í föstu verðlagi.
Hann bendir á að úrræði kaup-
manna til að bregðast við offram-
boði á íslenskum vörum og verð-
lækkun í kjölfar þess, hafi einkum
falist í því að flytja til landsins lakari
og ódýrari varning en ella þegar
von var á miklu framboði varnings
á Islandi, en telur að olnbogarými
þeirra til þess arna hafi verið lítið
þar sem léleg vara hafi einnig verið
flutt inn í góðæri. Þess er einnig
getið í samtímaheimild að of mikið
vöruframboð á íslandi leiði til verð-
lækkunar.37
Þessar skýringar koma raunar
ágætlega heim við það að svo virð-
ist sem kaupmenn hafi oftast fengið
allan þann fisk sem þeir töldu sig
geta selt á viðunandi kjörum og
neituðu að kaupa ágætan fisk af Is-
lendingum þegar mikið framboð
var af honum. Báru kaupmenn því
gjarna við að fiskurinn væri ekki
nægilega vel verkaður38 og sýnist
þar vera komið annað úrræði þeirra
til að bregðast við miklu framboði.
Er því að sjá sem ekki hafi verið að
vænta liðsinnis eða hvatningar frá
kaupmönnum um að bátar væru
stækkaðir svo auka mætti afla-
magnið.
Því svo smáir bátar?
íslenskt samfélag á 18. öld var kyrr-
stætt og atvinnulíf þróttlítið. Geta
þess til að endurnýja atvinnutæki
og stuðla að nýbreytni í atvinnu-
háttum var afar takmörkuð. Þung
áföll, eins og þau sem dundu yfir
um aldamótin 1700, höfðu því Iang-
varandi áhrif.
Aflabrestur og sjóslys urðu til
þess að stórum bátum fækkaði hér
á landi um aldamótin 1700. Þegar
afli brást varð útgerð stóru bátanna
óhagkvæm og harðindin sem
fylgdu aflaleysinu urðu til að hrekja
fólk frá sjávarsíðunni. Rekaviðar-
skortur gerði vart við sig og byrð-
ingsferðir lögðust af jafnhliða því
að stórum bátum fækkaði. Þá varð
erfiðara að nýta þann reka sem þó
barst á land. Kaupmenn virðast all-
oft hafa komið sér hjá því að flytja
við til landsins.
SAGNIR 33