Sagnir - 01.04.1990, Blaðsíða 54

Steinunn V. Óskarsdóttir
Eftir því sem barnahópurinn
stækkaði þurfti Guðrún að sinna
fleiri skyldum. Tíu ára gömul var
hún höfð ein heima um sláttinn að
gæta bræðra sinna, sex, tveggja og
eins árs. Auk þessa var í hennar
verkahring að búa um rúmin, sópa
baðstofupallinn út úr dyrum, moka
fjósið og hafa lokið þessu þegar
móðirin kom af engjum til búverka.
Guðmundur bróðir hennar var aft-
ur á móti látinn reka kýrnar á
morgnana og fara svo á engjar.10
Karlmenn einhvers konar
„sparispíss" ?
Ólöf Sigurðardóttir (f. 1857) segir
að matarverk og barnagæslu hafi
bæði stúlkur og drengir annast á
sínu heimili. Petta er í raun eina frá-
sögnin sem ég hef rekist á þar sem
beinlínis er sagt að drengir hafi
sinnt sömu störfum og stúlkur.
Ennfremur segir hún að börnin hafi
verið látin sinna heyvinnu 7-8 ára
gömul og að stúlkur hafi slegið til
jafns við drengi.11 Pað hefur greini-
lega verið algengara að stelpur
sinntu störfum stráka en að strákar
tækju að sér barnagæslu og inni-
störf. Þannig segjast þó nokkuð
margar stúlkur hafa annast hjásetu
ásamt bræðrum sínum eða öðrum
drengjum á bænum.12
Helga M. Níelsdóttir (f. 1903) var
látin gæta fjár og sinnti útiverkum
með föður sínum. Hún segir þó að
Steingrímur bróðir sinn hafi verið
tíu árum yngri en hún og þess
vegna hafi þetta lent á henni. Orða-
lagið bendir til að eðlilegra hafi þótt
að strákar önnuðust þessi verk.13
Það kemur víða fram að oft lang-
aði stelpur til að gera það sem strák-
ar voru að fást við. Viktoría Bjarna-
dóttir (f. 1888) á Tálknafirði var
ódæl í æsku og vildi gera það sama
og strákar. Hún segist ekkert hafa
hugsað út í það að henni bæri að
haga sér vel vegna þess að hún væri
kvenkyns.14
Steinunn Þórarinsdóttir (f. 1884)
segir að faðir sinn hafi oft kallað sig
til verka með sér utanhúss og látið
hana hjálpa sér. Hún segir frá því
með stolti að hún hafi þótt „karl-
mannsígildi" til verka eins og sagt
var um duglegt kvenfólk.15
Hvergi hef ég rekist á það í heim-
ildum að strákar hafi sóst eftir því
að ganga í störf stelpna þ.e. barna-
gæsluna og innistörfin. Það gefur ef
til vill vísbendingu um að störf
stelpnanna hafi ekki þótt eftirsókn-
arverð. Það þótti ekki samboðið
virðingu karlkynsins að ganga í
kvenmannsstörfin.
Til er saga um mann í Húna-
vatnssýslu sem hafði lært fatasaum
og fór um sveitina og aðstoðaði
húsmæður við sauma. Hann varð
fyrir aðkasti vegna þessa því fólk
var óvant því að karlmenn sinntu
saumaskap. Auk þess fékkst hann
ekki til að vinna karlmannsverk
þegar hann var ekki að sauma.
Vegna þessa fékk hann viðurnefnið
Valdimar „saumakona". Hann þótti
skrítinn.16
Verkaskipting kynjanna var þó
mismunandi eftir landshlutum.
T.d. var algengara að konur gengju
að slætti á Vesturlandi og í Eyjafirði
en annars staðar á landinu. Það fór
því eftir því hvar á landinu stúlkur
fæddust hvaða störf þóttu hæfa að
þær ynnu. Barnagæslu og innistörf-
um sinntu þær allar án tillits til bú-
setu.17
Björn Jóhannsson (f. 1891) í
Hrútafirði segir að innivinna
drengja á vetrum hafi ekki verið
mikil. Þó hafi það komið fyrir að
þeir væru látnir aðstoða kvenfólkið
við ullarvinnuna.18 Það sama átti
við um innivinnu fullorðinna karl-
manna eins og eftirfarandi frásögn
sýnir vel.
Þegar ég var smástelpa í sveit-
inni í gamla daga, uppgötvaði ég
að karlmenn væru einhvers kon-
ar „sparispíss". Ég heyrði full-
orðna fólkið nota þetta orð yfir
ýmislegt sem sjaldan var notað
eða hlíft við hversdagsbrúkun,
eins og þar stendur. Svo undar-
legt sem það kann að virðast, fór
það ekki framhjá mér hversu
mikill munur var á vinnusemi
karla og kvenna, minnsta kosti
að vetrinum. Karlarnir lágu oft
hálfa dagana og alla vökuna
uppi í rúmum með hendur undir
hnakka og ýmist góndu spek-
ingslega út í loftið eða sváfu og
hrutu svo yfirgnæfði rokkhljóðið
hjá stúlkunum.19
Stelpurnar segjast oft hafa þurft að
sinna innivinnu og segir Bríet
Bjarnhéðinsdóttir (f. 1856):
Fyrsti órétturinn sem eg rakst á
var undirokun konunnar. Eg
Um duglegar stúlkur var oft sagt að þær væru „karlmannsígildi" til verka.
52 SAGNIR