Sagnir - 01.04.1990, Page 75

Jón Ólafur ísberg
Píningsdómur
500 ára
7 ár eru 500 ár
liðin frá því að hinn
svokallaði Píningsdómur var
samþykktur á Alþingi. Dómurinn er
kenndur við Diðrik Píning höfuðsmann konungs á
íslandi á þessum tíma. Hann kom hingað til lands með samning
milli kónga Danmerkur (Noregs) og Englands um verslun og veiðar þegna þeirra.
Meginatriði þess samn-
ings, sem sneri að ís-
lendingum, var að allir
þegnar Englandskonungs mættu
sigla til íslands og stunda þar veiðar
og verslun. Islendingum var hins
vegar meira í mun að koma í veg
fyrir þéttbýlismyndun og stóð ógn
af þeim miklu áhrifum sem hinir er-
lendu útgerðar- og kaupmenn
höfðu á íslenskt samfélag. Þeir
höfnuðu því samningi kónganna
óbeint með því að banna vetursetu
kaupmanna, og að þeir gerðu út
eða réðu til sín menn í vinnu. Einn-
ig var bönnuð búðseta þeirra
manna sem ekki áttu í eignum sem
svaraði til framfærslueyris karlgilds
ómaga á ári.
Sú stefna sem mörkuð var í Pín-
ingsdómi ríkti allt fram á 19. öld, og
ekki er örgrant um að hatti fyrir
henni ennþá. Við þessi tímamót er
því rétt að hinkra við og athuga
hvað lá til grundvallar þessum
dómi og hvers vegna þessari stefnu
var viðhaldið.
Grunnurinn
Grunneining íslenska bændasam-
félagsins var lögbýlið og fjöl-
skyldan, en hvert býli var sjálfstæð
framleiðslueining og landfræðilega
afmarkað að öllu leyti frá öðrum
býlum. Afréttarlönd og almenning-
ar voru nýtt sameiginlega og það
sama má segja um sjóinn.
Ákveðnar reglur giltu um hverjir
skyldu nýta hvaða afrétt þannig að
skilyrði til búskapar voru mjög mis-
munandi eftir héruðum, eins og
SAGNIR 73