Sagnir - 01.04.1990, Síða 83

Kaupkonur og búðardömur
hannyrðaverslun, sú fyrsta sinnar
tegundar í höfuðstaðnum. Frú
Augusta varð þannig fyrst kaup-
kvenna í Reykjavík. Byrjaði hún
verslun sína í litlu þakherbergi í
Þingholtsstræti 18 og verslaði aðal-
lega með svuntur, slifsi og annað
sem hæfði íslenska búningnum.
Pantaði hún efnið í þetta að mestu
leyti frá París og saumaði síðan sjálf
og seldi. Smátt og smátt færði hún
út kvíarnar og fór að selja alls konar
handavinnu. Um tíma var verslun-
in í Skólastræti 1 en árið 1901 keypti
hún stórt og myndarlegt timburhús
í Aðalstræti 12 og þar var verslunin
um langan aldur/ Augusta Svends-
en tók sér í byrjun 17 ára aðstoðar-
stúlku í búðina, Guðrúnu Heil-
mann að nafni, og taldi hún sig
seinna fyrstu búðardömu í Reykja-
vík, en sennilega hafa þær Gabríella
og Sigríður þó verið á undan
henni.8
Fleiri kaupkonur fyrir
aldamót
Önnur kaupkonan, sem ég hef rek-
ist á, er Ragnheiður Zoéga, kona
Brynjólfs H. Bjarnasonar hótelhald-
ara og síðar kaupmanns. Hún aug-
lýsti í Fjallkonunni árið 1888 að hún
seldi prestakraga og „úthöggvin lík-
föt" á Vesturgötu 17 en þar rak
maður hennar hótel um þær mund-
ir.
Hin þriðja er Ingibjörg Johnson
sem byrjaði að versla í húsi sínu eft-
ir 1892. Hún var eiginkona Þorláks
Ó. Johnsons kaupmanns sem um
þær mundir missti heilsuna en
verslun hans hafði þá liðið undir
lok og fjölskyldan orðin eignalaus
að mestu. Kom í hlut Ingibjargar að
sjá heimilinu farborða. Keypti hún
silkiefni frá Sviss og Þýskalandi,
sneið sundur og bjó til slifsi og
svuntur sem hún seldi í dagstofu
sinni. Síðar færði hún verslun sína
á neðri hæð, við eitt lítið borð, en
varninginn fékk Ingibjörg þá með
aðstoð Edinborgarverslunar.9 Versl-
un Ingibjargar Johnson varð brátt
ein þekktasta hannyrðaverslun
Reykjavíkur. Rak Ingibjörg hana til
dauðadags 1920 en þá tóku dætur
hennar við. Ingibjörg keypti sér
ekki borgarabréf, sem kaupmönn-
um bar að hafa, fyrr en við andlát
manns hennar 1917 en fram til þess
tíma mun hún hafa notast við borg-
arabréf Þorláks.9
Konurog
verslunarmannafélög
Eftir 1890 varð æ tíðara að kvenfólk
væri ráðið til afgreiðslustarfa í versl-
unarbúðum í Reykjavík, einkum
vefnaðarvörudeildum þeirra, en
kaup þeirra var þó lægra en karl-
mannskaup við sömu störf. Þannig
var Guðrún Heilmann ráðin árið
1897 til Brydeverslunar í Hafnar-
stræti 1-3, sem var ein stærsta versl-
un bæjarins, og vann þar í nokkur
ár. Hún fékk í kaup 30 krónur á
mánuði en síðast var kaup hennar
komið í 45 krónur.10 Hjörtur Hans-
son réðist til sömu verslunar árið
1902 og vann þar til 1915. Hann
fékk fyrst 50 krónur á mánuði, síð-
an var kaupið hækkað í 80 krónur
en var að lokum orðið 150 krónur.11
Á ljósmynd af starfsfólki Thom-
sensverslunar vorið 1900 eru þrjár
konur en 18 karlar. Árið 1907 voru
18 afgreiðslumenn í Bryde-búð, þar
af voru átta konur.12
Verslunarmannafélag Reykjavík-
ur var stofnað 1891 af kaupmönn-
um og verslunarþjónum í samein-
ingu og var það því ekki verkalýðs-
félag heldur fremur eins konar
karlaklúbbur. Það er fyrst árið 1900
sem kona var tekin inn í félagið eftir
umræður um það á félagsfundi um
hvort slíkt væri nokkur hæfa.13 Það
var frú Laura Hansen, ekkja eins
stofnanda félagsins og fyrrverandi
formanns þess. Hún var tekin inn
sem kaupmaður en afgreiðslustúlk-
ur fengu ekki inngöngu í félagið
fyrr en um 1924. Árið 1908 var gerð
tilraun til að stofna verslunar-
mannafélag sem hreint verkalýðsfé-
lag og var það nefnt Freyr. Tekið
var fram í frétt um stofnunina að
einungis verslunarþjónar, karlar og
konur, fengju inngöngu í félagið.14
Sennilega hefur félagið lognast
fljótlega út af en árið 1913 var Versl-
unarmannafélagið Merkúr stofnað
af nokkrum nýútskrifuðum nem-
endum Verslunarskólans og átti
það einnig að vera stéttarfélag.
Merkúr starfaði með krafti í mörg ár
og 1924 voru um 150 félagar í því,
þar af 40 konur.15
Skriða eftir aldamót
í Bæjarskrá Reykjavíkur 1909 eru alls
39 konur taldar upp í verslunar-
stétt. Þar eru 26 konur titlaðar búð-
armeyjar, tíu kaupmenn, ein klæð-
sali, ein verslari og ein verslunar-
stjóri. Þarna mun þó langt í frá að
öll kurl séu komin til grafar því að
einungis húsráðendur eða fólk,
sem að öðru leyti var sjálfs sín, er
talið upp í Bæjarskrá. Þar vantar því
allar eiginkonur og heimasætur.
SAGNIR 81