Sagnir - 01.06.2004, Qupperneq 10

inn
göfugi UPPRUNI Islendínga
Uppruni íslendinga hefur löngum verið mönnum íhugunarefni. Hér er œtlunin að skoða hug-
myndir um „hinn göfuga uppruna íslendinga" sem komu fram ö fyrri hluta 20. aldar. Þessar
hugmyndir mö tengja við þjóðernis- og kynþáttahyggju en einnig má finna ákveðnar sam-
svaranir við kenningar mannfrœðinga um skyldleika þ.e.a.s. hvernig maðurinn skilgreinir
sjálfan sig með tilliti til skyldleika við aðra.
Fæddur áriö 1966. Hann útskrifaðist
með BA próf í sagnfræði og mannfræði
vorið 2003.
ÍSLENSKUR AÐALL
Björn Bjarnason, kennari við Kennaraskólann, birti í Skírni árið 1909 grein sem upp-
haflega var ræða á samkomu Ungmennafélags Reykjavíkur það sama ár. Hann brýndi
fyrir mönnum mikilvægi fþrótta og líkamlegs atgervis og tók dæmi af því hversu mjög
iðkun íþrótta hafi á sínum tíma stuðlað að yfirburðarmenningu Forn-Grikkja:
Næstir Grikkjum að almennri atgjörvisprýði ganga forfeður vorir á Norðurlöndum í
fornöld, víkingakynslóðirnar ... En að líkamsmenningu og þeim sálareigindum, er öfl-
ugri líkamsmentun fylgja að jafnaði: þreki, hugprýði og athyggjuviti, stóðu þeir svo
framarlega, er fram á víkingaöldina kom, að þeir báru í því efni ægishjálm yfir öllum
þjóðum álfunnar ... Þar stóðu þeir háir og beinvaxnir, bringubreiðir og fagurlokkaðir,
bláeygir og snareygir, og svo hugprúðir að þeir hlógu við dauðanum og hugsuðu um
það eitt, að sjá sæmdinni borgið og skila niðjunum óflekkuðum orðstír ættleggsins.1
Þetta dæmi sýnir svo ekki verður um villst að menn voru ekkert að spara stóru orðin
á þessum tíma og hikuðu ekki við að vísa til glæsileika víkinganna þó svo að ekki væri
með öllu ljóst hvernig þeir litu út í raun og veru. Víkingahetjurnar voru að sjálfsögðu
hinir sönnu forfeður íslendinga þótt flestum mætti vera ljóst að útlit íslendinga árið
1909 jafnt sem nú væri ekki í fullu samræmi við þá ímynd eða hugmynd sem menn
vildu gera sér um útlit þeirra og atgjörvi til forna.
Annar þeirra manna sem hér skulu nefndir til sögunnar er sagnfræðingurinn Jón J.
Aðils. Hann virtist jafn sannfærður um göfugan uppruna íslendinga en hann flutti í
upphafi aldarinnar alþýðufyrirlestra sem voru síðan gefnir út í bókarformi: Islenskt
þjóðerni árið 1903, Gullöld íslendinga árið 1906 og Dagrenning árið 1910. Þau rit urðu
talsvert útbreidd og voru til á mörgum heimilum. Jón J. Aðils nýtti íslensk fornrit máli
sínu til stuðnings. Hann rakti fyrst sögu Noregs til forna og sagði að eftir valdatöku
Haraldar hárfagra „flýði flest stórmenni úr landi, sem enn þá stóð uppi. Þeir voru til-
tölulega fáir af göfugri mönnum, sem gengu á hönd Haraldi konungi."2 Jón hélt síðan
áfram í sama dúr og taldi upp helstu ættir landnámsmanna vestan hafs og austan:
[E]r enn ótalið margt stórmenni ... Þess skal hér að eins getið, að flestir þessir ætt-
leggir voru í tengdum og frændsemi hvor við annan innbyrðis, og á hina hliðina í
mægðum við konunga og stórmenni á Irlandi og í eyjunum.3
Þar með eru stórhöfðingjarnir afgreiddir en hvernig var þá með allan þann fjölda
ófrjálsra manna sem getið er um í fornsögunum? Um þá sagði Jón:
Flestir af landnámsmönnum höfðu með sér fjölda af húskörlum og þrælum ... Það var
oft af göfugum ættum, jafnvel jarlborið og konungborið, og það var víkingalífið,
hnefarétturinn og óblíð örlög, sem gerðu það að verkum, að það var rifið út úr glæsi-
legum lífskjörum og hnept í þrældóm.4
I huga Jóns Aðils voru það því ekki aðeins höfðingjarnir frá Noregi sem voru af göf-
ugum ættum heldur einnig hinir keltnesku þrælar sem Norðmennirnir höfðu með sér.
Uppruni íslendinga var sem sé göfugur hvar sem á var litið og „þjóðernið hér á landi á
söguöldinni var hvorki norskt né keltneskt, heldur íslenskt, þ.e. blöndun af hvoru-
tveggja."5 Islendingar höfðu því samkvæmt þessu ekki aðeins af einum göfugum upp-
8 SAGNIR 24 ÁRGANGUR '04 H I N N
G Ö F U G
U P P R U N
SLENDINGA
j