Sveitarstjórnarmál - 01.04.1994, Side 25

STJÓRNSÝSLA
Hfutrerk ih
ríkfsws? , JafTia
aostooumun
4. mynd. Eru markmiöin innbyröis ósamrýmanieg?
andi forgangsröð mála. Með auknu sjálfræði myndi
samkeppni óhjákvæmilega aukast milli sveitarfélaga og
aðstöðumunur leysast úr læðingi, sem erfitt væri að
stemma stigu við nema að skerða sjálfræði þeirra með
jöfnunaraðgerðum! Allar jöfnunaraðgerðir ganga þvf
þvert á markmið um sjálfræði nema sveitarstjórnar-
kerfið sé þannig mótað frá grunni að sveitarfélögin
skuli vera eins sambærileg og kostur er t.d. með tilliti til
fjárhagslegrar stöðu og breytileika innri gerðar. Sveit-
arstjórnarkerfi með sambærilegum einingum dregur úr
nauðsyn flókinna jöfnunaraðgerða og slíkum mark-
miðum má yfirleitt ná betur fram í kerfi með tiltölulega
fáum en stórum umdæmum. Stór umdæmi eru einnig
þýðingarmikil ef mikil áhersla er lögð á rekstrarlega
hagkvæmni innan sveitarstjórnarkerfisins. Aukin lýð-
ræðisleg þátttaka á hins vegar erfiðara uppdráttar í
stærri umdæmum en litlum. Þótt lýðræðisleg þátttaka
kunni að eiga auðveldara uppdráttar í minni sveitarfé-
lögum þá er engu að síður meiri hætta á að sú þátttaka
verði tæmd öllu inntaki, þar sem þau eru ekki fjárhags-
lega megnug til umtalsverðra verkefna.
Verkefni sveitarstjórnarkerfisins innan héraðsstjórn-
arinnar ræðst því að verulegu leyti af þeim tilgangi sem
því er ætlaður og eðli verkefnanna ræður mjög um bestu
stærð og innri gerð umdæma í ljósi gefins tilgangs.
Sveitarstjómarkerfi nágrannalanda okkar eru að
nokkru leyti byggð upp með mismunandi áherslum. Við
endurskoðun þessara kerfa, sem víða hefur farið fram,
hafa alls staðar einhverjar meginforsendur verið lagðar
til grundvallar við nánari útfærslu endurbótanna. Eftir-
farandi spurningar taldi ensk nefnd undir formennsku
Redcliffe Maud að svara þyrfti áður en hún skilaði áliti
um breytt sveitarstjómarkerfi í Englandi og Wales árið
1969. Samtímis starfaði skosk nefnd sem viðhafði
sömu aðferðafræði:
I a. Hver er megintilgangur sveitarstjórnarkerfis innan
héraðsstjórnsýslunnar?
i. efla hagkvæmni/skilvirkni þjónustunnar,
ii. efla sjálfsákvörðunarrétt og sjálfræði sveitar-
félaga,
iii. efla alntenna þátttöku við úrlausn verkefna,
iv. auka jöfnuð í þjónustunni milli byggðarlaga.
I b. Hvaða (þjónustu)verkefni henta best þeim til-
gangi?
II. Hvaða stærð og innri gerð umdæma henta verk-
efnunum best?
III. Hvaða tekjustofna þarf til að standa undir rekstri
og framkvæmdum?
IV. Hvers konar stjórnsýslu, starfsfólk/starfsþjálfun
þarf til að skila verkefninu með sem bestum ár-
angri og mestum afköstum?
Sú aðferðafræði, sem Englendingar og Skotar við-
höfðu til að greina vandann og leiða sig fram til lausnar,
hefur haft víðtæk áhrif á Norðurlöndum síðustu 15 ár
nema á íslandi, þar sem við finnum upp hjólin sjálf.
Samskipti framkvæmdavaldsins
og sveitarfélaganna
Islenskar sveitarstjórnir eru í eðli sínu lárétt stjórn-
völd í þeim skilningi að þau fara með rnjög fjölbreyti-
lega málaflokka en fagleg yfirumsjón margra þeirra er
í hinum ýmsu ráðuneytum. Við endurskoðun ýmissa
málaflokka hefur Iítill gaumur verið gefinn á hvern hátt
starfshættir ríkisins og stofnana þess hamli skilvirkni
sveitarstjórnarkerfisins. Lög og reglugerðir eru sett frá
sjónarhóli faglegrar sérhæfingar, oft með tíðum og
ómarkvissum breytingum, en sjaldan er hugsað til þess
hvernig framkvæmd þeirra samrýmist viðleitni sveitar-
félaganna að byggja upp heilsteypta innri stjórnsýslu á
hagkvæman og skilvirkan máta. Þetta lýsir sér m.a. í
tilhneigingu ráðuneyta, félagsmálaráðuneytið þ.m.t., og
ríkisstofnana að læða inn í sérhæfð lagafrumvörp
ákvæðum um sjálfstæðar fagnefndir með lögboðið
starfssvið aftan við sveitarstjórnirnar, sem eru jafn
faglega „þröngsýnar" og þau sjálf. Yfirstjórn sveitarfé-
lagsins á því oft í svipuðum erfiðleikum með að sam-
ræma sitt eigið nefndakerfi og ríkistofnanirnar.
Hina margumtöluðu togstreitu ríkis (-stofnana) og
sveitarfélaga má oft rekja til þess að ríkisstofnanir eru
hluti af lóðréttri verkaskiptingu, sem aðgreina sig á
grundvelli málefnalegrar sérhæfingar, en sveitarfélögin
eru lárétt stjórnvald í eðli sínu, sem þurfa að samræma
ólíka málaflokka í úrlausnum sínum og oft eftir for-
skrift ríkisstofnana/deilda, sem hafa engin samráð eða
samskipti sín í milli. Ákvarðanir um staðbundnar
framkvæmdir rfkisins og aðgerðir þess í héruðum eru
iðulega ekki í neinu samræmi við framkvæmdir sveit-
arfélaganna á svæðinu. Opinberar framkvæmdir geta
87