Sveitarstjórnarmál - 01.03.1996, Blaðsíða 8

FORUSTUGREIN
Markvissari fjármálastjórn
Síðustu ár hafa að mörgu leyti verið sveitarfélögunum
í landinu erfið. Astæðurnar eru margar og snerta sveitar-
félögin með misjöfnum hætti. A árunum 1992-1994
jukust skuldir þeirra verulega. Stóran þátt í skuldasöfn-
un sveitarfélaganna má rekja til mikils atvinnuleysis á
undanfömum árum, sem sveitarfélögin hafa brugðist við
með ýmsum hætti. A sama tíma hafa tekjur þeirra dreg-
ist saman. Vegna atvinnuleysis, minnkandi atvinnutekna
og fjárhagsvanda heimilanna hefur kostnaður vegna fé-
lagsþjónustu sveitarfélaga, svo sem fjárhagsaðstoðar,
aukist jafnt og þétt.
Á sama tíma hafa sveitarfélögin staðið í miklum
framkvæmdum, m.a. til þess að skapa fleiri atvinnutæki-
færi, og fjármagnað þær með aukinni skuldasöfnun.
Einnig hafa sveitarfélög tekið þátt í atvinnurekstri og
mörg þeirra gengist í verulegar fjárhagslegar ábyrgðir
fyrir einstaka fyrirtæki að kröfu lánastofnana. Það hefur
síðan leitt til mikils útgjaldaauka hjá mörgum sveitarfé-
lögum við gjaldþrot fyrirtækja.
Sveitarstjómarmenn tóku fjármál sveitarfélaganna og
þróun þeirra á síðustu árum til ítarlegrar umfjöllunar á
fjármálaráðstefnu sambandsins í nóvember 1994 og á
nýjan leik á fjármálaráðstefnunni í nóvember sl. Fundar-
menn voru sammála um að ekki yrði lengra haldið á
braut skuldasöfnunar og fjárhagslegt svigrúm sveitarfé-
laganna almennt til að auka þjónustu og ráðast í dýrar
framkvæmdir væri ekki fyrir hendi. Þetta þýðir einfald-
lega að nýjum kröfum um þjónustu sveitarfélaga verður
ekki mætt nema dregið verði samtímis úr þeirri starf-
semi sem minnkandi eftirspum er eftir og auk þess hag-
rætt á öllum sviðum.
Fjárhagsáætlanir sveitarfélaganna vegna ársins 1995
einkenndust almennt af hagræðingar- og sparnaðarað-
gerðum og samdrætti í framkvæmdum, sem miðuðu að
því að draga úr skuldasöfnun og koma á betri skipan í
fjármálum. í samræmi við lauslega könnun hjá 30 fjöl-
mennustu sveitarfélögunum, sem Samband íslenskra
sveitarfélaga framkvæmdi nýlega, má ætla að skuldir
þeirra hafi hækkað um 1,7 milljarð kr. á árinu 1995.
Miðað við fjárhagsáætlanir þessara sömu sveitarfélaga
fyrir árið 1996 má gera ráð fyrir að skuldir sveitarsjóða
verði því sem næst óbreyttar. Þessi niðurstaða er mikil
breyting frá þeirri þróun í skuldasöfnun sveitarsjóða sem
átti sér stað 1992-1994. Á árinu 1992 jukust skuldimar
um 3,2 milljarða kr., 1993 um 4,7 milljarða kr. og 1994
um 7,4 milljarða kr.
Það eru sveitarstjómarmennimir sjálfir sem endanlega
bera hina lögformlegu ábyrgð á fjármálum sveitarfélag-
anna og skuldsetningu þeirra. Ábyrgð þeirra er því mikil.
Það ætti því að vera keppikefli sveitarstjórna að auka
hagræðingu og sparnað í rekstri sveitarfélaga, stöðva
skuldasöfnun og sýna fyllstu varkámi hvað varðar þátt-
töku sveitarfélaga í atvinnurekstri, m.a. með ábyrgðum.
Sveitarfélögin hafa tapað mörg hundruð milljónum á
undanfömum árum vegna ábyrgða sem hafa fallið á þau.
Sveitarstjóm hefur heimild til þess samkvæmt 89. gr.
sveitarstjómarlaga að veita einfalda ábyrgð til annarra
aðila gegn tryggingum sem hún metur gildar. Heimildin
er takmörkuð við einfalda ábyrgð, sem þýðir að ganga
verður að viðkomandi fyrirtæki áður en ábyrgð sveitar-
sjóðs verður virk. Víða hefur það verið skoðun sveitar-
stjómarmanna að þátttaka sveitarfélaga í formi ábyrgða
eða hlutafjár eða beinna styrkja sé nauðsynleg forsenda
þess að halda atvinnurekstri gangandi. Á hinn bóginn er
ljóst að sveitarstjómum ber fyrst og fremst skylda til að
nota skatttekjur sínar og aðrar tekjur til að sinna lög-
boðnum verkefnum sveitarfélaganna.
Með þá staðreynd í huga hversu langt lánastofnanir
hafa gengið í að krefja sveitarfélögin um ábyrgðir væri
e.t.v. rétt að afnema þetta heimildarákvæði í sveitar-
stjórnarlögum. Samband íslenskra sveitarfélaga kannaði
viðhorf sveitarstjóma til þessa fyrir u.þ.b. fjórum árum
og voru þá mjög skiptar skoðanir um hvort afnema ætti
þessa heimild. Ef þetta heimildarákvæði verður ekki
afnumið úr sveitarstjómarlögum er nauðsynlegt að sveit-
arfélögin í landinu móti sér samræmda afstöðu og mark-
vissar vinnureglur hvað ábyrgðir og þátttöku í atvinnu-
rekstri varðar. Mikilvægt er að atvinnulífinu og lána-
stofnunum sé ljóst hvar takmörk sveitarfélaganna liggja í
þessu efni. Bankastofnanir og margir opinberir sjóðir
eiga ekki að hafa aðstöðu til að stilla sveitarfélögum upp
við vegg og krefjast þess að þau veiti ábyrgðir. Þrýsting-
ur lánastofnana hefur verið óeðlilega mikill og oft geng-
ið út fyrir öll eðlileg mörk.
Vilhjálmw Þ. Vilhjálmsson
2