Hermes - 01.12.1988, Qupperneq 13

11
Cubrún situr með Auði þá sex vikna en Jónas gluggar í tímarit. Hver veit nema á þessari stundu
hafi fæðst einhverjar hugmyndir sem siðar urðu að framkvæmd í Samvinnuskólanum.
farið í bæjum og sveitum landsins. Þegar
árið 1907 mynduðu þau landssamtök,
Ungmennafélag íslands, sem tveimur
árum síðar hóf útgáfu Skinfaxa.
Boðið frá ungmennafélögunum var
Jónasi afar kærkomið. „Félögin vantaði
ritstjóra og mig vantaði blað“, sagði
hann síðar. A þeim rúmlega sex árum
sem Jónas ritstýrði Skinfaxa, frá 1911 til
1917, hvatti hann æsku landsins til að
hrista af sér drunga tómlætis og sinnu-
leysis og hefja uppbyggingarstarf á öllum
sviðunt. Hann hamraði á því að ekki væri
nóg að fá stjórnmálalegt sjálfstæði frá
Dönum. Hið eiginlega sjálfstæði gætu
landsmenn einungis öðlast með því að
lyfta sér sjálfir upp úr eymd og vesöld
fátæktar og menntunarleysis.
I hverri greininni af annarri skýrði
Jónas hugmvndir sínar um ræktun lands
og lýðs: hvernig ætti að umbylta andlegu
og líkamlegu uppeldi alþýðunnar, rétta
hag fátæklinganna og nýta betur kosti
þessa harðbýla lands. Rauður þráður
þess boðskapar var etling samvinnu-
þroska landsmanna.
Hugmyndasmiður
samvinnumanna
Jónas hafði mótast í heimabyggð sinni af
hugsjónum samvinnu og samhjálpar. Á
námsferðunum erlendis, sérstaklega þó í
Bretlandi, hafði hann kynnst öflugri
samvinnuhreyfingu. Honum varð strax
ljóst að einnig á því sviði var flest ógert á
íslandi, þótt kaupfélög væru starfandi á
ýmsum stöðum á landinu og sum þeirra
hefðu stofnað landssamband sem eink-
unt sinnti fræðslumálum. Gerðist Jónas
brátt lielsti hugmvndasmiður íslenskra
samvinnumanna.
Afstaða Jónasar til samvinnunnar
kom ljóslega fram í Skinfaxa þegar árið
1912:
.,Scinivinncm er uppreisn framleið-
enda gegn milliliðum, fdtæklinga gegn
auðmönnum, steðjans d móti liamrin-
um. Hún er heimsvíðtœk bardtta, hdð
með stillingu, festi og gœtni, lidð til uð
bjarga dvöxtum vinnunnar, svo að
þeir megi koma þeim að notum, sem
til hafa unnið. Hún er til þess stofnuð,
að í fyrsta sinn d œvi mannkynsins
megi þeir, sem skapa daglega brauð-
ið, neyta þess, og þeir, sem klœðin
gera, megi hafa klœði, að þeir sem
fœða þd, sem skapa listir og vísindi,
megi bera skvn d og njóta þessara
gœða menningarinnar.
Samvinnan er dýrleg hugsjón, ein
hin göfugasta, sem Islendingur getur
unnið fyrir, því að þar erum við að
bjarga þjóðinni og eftirkomendum
okkar. Nógu lengi höfum við fundið
þung og ómannleg liögg milliliðanna,
dönsku einokunar- og selstöðukaupa-
manna og eftirmanna þeirra sumra,
útlendra og innlendra, sem lialdið
hafa okkttr í fdtœkt, kunndttuleysi og
almennri niðurlœging.
En eitt md ekkigleymast. Samvinna
getur ekki orðið happasœl nenm hún
sé milli þroskaðra, vel uppaldra
manna. Pess vegna verður hver sú
þjóð sem sér vill bjarga með sam-
vinnu, að gera uppeldið að aðalvopni
sínu. Án þess er samvinnan andvana
fcedd, líkari til að verða til ills en
góðs“.
Jónas ritaði stefnumótandi greinar í
Tímarit kaupfélaganna um æskilega
framtíðarþróun samvinnuhreyfingar á
íslandi árin 1914 og 1915. Þar hvatti
hann til sóknar á tvennum vígstöðvum:
annars vegar útbreiðslu samvinnuhug-
sjónarinnar með stofnun sérstakra sam-
vinnuskóla í hinum dreifðu byggðum,
hins vegar vfirtöku samvinnumanna á
verulegum hluta verslunar við útlönd
með stofnun eigin heildsölu samvinnu-
félaganna. Jónas taldi einsýnt að mið-
stöð íslenskrar verslunar yrði í Reykja-
vík og þar ætti því hin nýja heildsala að
rísa.
1 grein Jónasar, „Samvinnumenntun“,
frá árinu 1914 koma greinilega í ljós
markmið Jónasar í skólamálum. Hann
gagnrýnir fvrirkomulag barnafræðslunn-
ar og sömuleiðis þáverandi unglinga- og
alþýðuskóla sem séu einungis fvrir örlít-
inn hluta þjóðarinnar og þar að auki al-
mennir fræðaskólar:
„ 77/ þess að veita samvinnumennt-
un þyrftu þeir að vera sérskólar,
þyrftu að Idta allt skólastarfið stefna í
eina dtt: að gera borgarana hœfa til
frjdlsrar samvinnu. Ekkert sýnir betur
hve ófrjóir alþýðuskólar okkar Itafa
verið og eru í þessu efni en það, að
nœstum allir lielstu forgöngumenn
frjdlsrar samvinnu, okkar d meðal,
eru sjdlfmenntaðir menn sem eiga
ndttúrugdfum og anda tímans að
þakka, live mjög þeir eru d undan
samtíðarmönnunum
Jónas ræðir síðan ítarlega hvernig
samvinnumenntuninni skuli hagað. Hún
á að vera „í einu bæði verkleg og hugræn.
og hana þarf aðallega að veita unga fólk-
inu“. Verklega námið er fólgið í því „að
kenna ntönnum að vinna í félagi". Hin
bóklega samvinnumenntun fæst hins
vegar með því „að rannsaka eðli félags-
lífsins, skilja vöxt þess og viðgang,
heilsumerki þess og sjúkdóma“. Þetta
væri með öðrum orðurn „borgaraleg sér-
menntun“.
Leiðir að þessu markmiði taldi Jónas
þríþættar: að halda áfram þeirri fyrir-
lestrastarfsemi sem stunduð hafði verið á
vegum hreyfingarinnar nokkur undan-
farin misseri, að gefa út bækur og blöð
um samvinnumál, og að stofna skóla
bæði til aö búa einstaka starfsmenn undir
félagsstörfin og til að veita almenna
borgaralega fræðslu. Jónas fjallar ítar-
lega í greininni um æskilegt námsefni og
skipulag annars vegar „foringjaskólans"
og hins vegar „borgaralegu skólanna“.