Helgafell - 01.06.1942, Blaðsíða 78

208
HELGAFELL
maður er einn einstaklingur þeirra
milljóna, sem forlögin hafa hrundið
inn á leiksvið heimsatburðanna. Og
þótt ekki verði enn séð, hvernig þess-
um þætti lýkur, frekar en hinni geig-
vænlegu styrjöld, þykir rétt að viðhafa
aðferð vísindalegrar söguritunar nú-
tímans og skrá hann jafnóðum.
Hinn 10. maí 1940 tekur brezka
heimsveldið hús á íslenzku þjóðinni,
og hefur haft hér setulið síðan.
Um það leyti gengur Auðunn Auð-
unsson enn sem frjáls maður um dyr
húss síns og uggir ekki að sér. Engum
mundi þá hafa komið til hugar að setja
hann í samband við styrjöld, ofbeldis-
verk eða auðsöfnun, þennan Plató,
sem ver ævi sinni til þess að skraut-
rita heillaóskir, ljóð og fleira fallegt
fyrir samborgara sína, og tekur eins
fáa aura fyrir listaverk sín og hinar
kröfulitlu þarfir hans framast leyfa. í
þess stað heldur hann ókeypis fyrir-
lestra yfir viðskiptavinum sínum, fræð-
andi fyrirlestra um speki lífsins og hin-
ar undursamlegustu uppgötvanir
mannsandans. Hann hefur hugsað þær
sjálfur, margar hverjar, en ekki haft
tök á að færa þær í efniskenndan bún-
ing. Hann hefur varið árum í það að
hugsa upp aðferð til að lita hreyf-
ingar, svo að vísindamaðurinn geti
fylgzt með þeim og skilið betur eðli
þeirra. Það er hvorki meira né minna
en lykillinn að leyndardómi efnis-
heimsins, sem hann leitar að. Hann
brýtur heilann um eilífðina, veltir fyr-
ir sér hinum margvíslegustu gátum
skynheims vors, svo sem vegna hvers
grasið sé alls staðar grænt, hvort at-
burðirnir endurtaki sig, og hvert sé lög-
mál tilviljananna. Allar hugleiðingar
sínar skrifar hann af sinni alkunnu rit-
list í fallega, þykka bók, útskýrir þær
fyrir vinum sínum, ræðir við þá um
heimspekistefnur, allt frá Sókrates til
Kants, og hefur komizt að þeirri nið-
urstöðu, að allt líf sé óslitin tilraun til
hugsunar. Hann trúir á hugsunina,
dýrkar hana, er þess fullviss, að ein-
hvern tíma í fjarlægri framtíð hafi allt
efni breytzt í eina allsherjarhugsun,
sem skilur samræmið í sjálfri sér.
Hversu fráleitt virðist það ekki vera,
að maður, jafn-afskiptalaus um vers-
lega hluti, skuli lenda í stríði ? Og þó
fer það svo, heimsstyrjöld hlífir hvorki
þjóðum né einstaklingum, ættarkastali
þessa friðsama Seneca, hið lágreista
timburhús, verður að vígvelli, áhrif ó-
friðarins mikla teygja sig inn að borði
hans, þar sem byttur með marglitu
bleki og vandaður pappír hafa átt ó-
skoraða landhelgi.
Því verður ekki með neinum rétti í
móti mælt, að friðslitunum í húsi Auð-
uns Auðunssonar var greidd leið inn-
anfrá. Hitt yrði þó að teljast óráð-
vendni í vísindalegri sagnaritun að
bera kvislingsnafnið á hans stóru frú,
Þorbjörgu Þorbjarnardóttur, húnáekki
slíkt níðingsheiti skilið, þótt jafnvægi
hennar reynist ekki eins öruggt í súgi
heimsstyrjaldarinnar og heimspekings-
ins og listamannsins, húsbóndahennar.
Að vísu hefur hún aldrei verið kennd
við staðfestuleysi, stilling hennar er al-
kunn, en hún er áhugalaus um hugð-
arhvöt manns síns, þótt hún unni hon-
um vel. Hún er miðlungskona að and-
legum gáfum. Sviplaust, kringlótt and-
litið, eilítið sauðarlegt, vitnar um það.
Atgjörvi hennar er á öðru sviði, handa-
tiltektir hennar opinbera frábæran
dugnað, húshættir hennar skipulagn-
ingahæfileika. Hún er tæpum tíu árum
yngri en maður hennar. Hver furðar
sig á því, þótt athafnarík kona verði
hrifin iðu tímans, þegar hernámið, í
stað böls og blóðsúthellinga, færir