Fréttablaðið - 30.11.2013, Qupperneq 24

30. nóvember 2013 LAUGARDAGUR| SKOÐUN | 24
Íslenskt samfélag er eitt
ríkasta samfélag í heimin-
um. Á undanförnum árum
hefur þó þrengt að hjá
mörgum, kjör fólks hafa
rýrnað og ójöfnuður og
fátækt aukist, ekki síst hjá
barnafjölskyldum. Nú er
talið að tæplega 9.000 börn
á Íslandi búi við fátækt og
hefur þeim farið fjölgandi.
Samkvæmt barnasáttmála
Sameinuðu þjóðanna, sem
Ísland hefur lögfest, eiga
öll börn að njóta þeirra
réttinda sem kveðið er á
um í sáttmálanum og ekki
má mismuna börnum sökum stöðu
þeirra eða foreldra þeirra.
Í Barnasáttmálanum er kveðið
á um að öll börn eigi rétt á að lifa
og þroskast og fá að þroska hæfi-
leika sína. Þau eiga að njóta heil-
brigðisþjónustu og menntunar,
hvíldar, tómstunda, skemmtana
og leikja sem hæfa aldri þeirra
og þroska. Sökum fátæktar geta
þó sum börn ekki notið þessara
mannréttinda. Ýmis heilbrigðis-
þjónusta, sem sum börn þurfa á að
halda, er mjög kostnaðarsöm og
mörgum foreldrum ofviða. Sam-
kvæmt rannsóknum hefur ekkert
neikvæðari áhrif á heilbrigði en
ójöfnuður og fátækt.
Skólar eru hornsteinar jafn-
ræðis í samfélaginu, þar sem
almennt er lítill munur á milli
skóla á Íslandi. Skólinn hefur ein-
stakt tækifæri til að jafna aðstöðu
barna, þar sem flest börn sækja
leikskóla og öll börn grunnskóla.
Þó að grunnskólinn eigi að vera
gjaldfrjáls er leikskólinn það ekki,
auk þess fylgir mikill kostnaður
grunnskólagöngu barna. Mikil-
vægt er að skólayfirvöld og sveit-
arstjórnir láti ekki stöðu og bágan
efnahag foreldra bitna á börnum
þeirra og tryggi að öll börn geti
verið þátttakendur í því starfi sem
skólinn stendur fyrir.
Vitundarvakning
Börn sem búa við fátækt
eiga oft erfitt með að
fylgja skólafélögum
sínum eftir í ýmsu tóm-
stundastarfi, eða taka
þátt í leikjum eða skemmtunum.
Þau geta jafnvel ekki haldið upp á
viðburði og áfanga í lífi sínu eins
og afmæli eða farið í afmæli hjá
öðrum. Þau geta því ekki tekið
virkan þátt í samfélaginu með
öðrum börnum. Þau fara á mis við
að kynnast því fjölbreytta samfé-
lagi menningar, íþrótta og lista,
sem gæti vakið áhuga þeirra, göfg-
að líf og styrkt sjálfsmynd. Þau fá
ekki að nýta hæfileika sína, jafn-
vel ekki að uppgötva eigin hæfi-
leika og hætta er á að þau verði
félagslega einangruð.
Íslenskt samfélag getur ekki
skorast undan því að horfast í augu
við aukna barnafátækt og aukinn
ójöfnuð barna á Íslandi. Það verður
að vera þjóðarsátt um að útrýma
fátækt og að tryggja að öll börn á
Íslandi geti lifað með reisn, fái að
þroskast og nýta hæfileika sína.
Slíkt er fjárfesting til framtíðar.
Barnaheill – Save the Children
á Íslandi eru mannréttindasam-
tök og vilja stuðla að vitundar-
vakningu um að fjöldi barna nýtur
ekki þeirra réttinda sem þeim ber
sökum fátæktar. Samtökin vinna að
verkefni um stöðu barna á Íslandi
með tilliti til stöðu og efnahags for-
eldra þeirra og munu þeir fjármun-
ir sem safnast í jólapeysuátakinu
m.a. renna til þess verkefnis.
Fátækt íslenskra barna
VÍSIND
Erna Magnúsdóttir
rannsóknarsérfræðingur við Læknadeild HÍ
Margrét Helga Ögmundsdóttir
nýdoktor við Læknadeild HÍ
Þórarinn Guðjónsson
prófessor við Læknadeild HÍ
Eiríkur Steingrímsson
prófessor við Læknadeild HÍ
Hans Guttormur Þormar
framkvæmdastjóri sprotafyrirtækisins
Lífeindar
Nú eru liðnar um tvær vikur frá
birtingu tillagna hagræðingar-
hóps ríkisstjórnarinnar um
aukna framleiðni og hagræð-
ingu í ríkisrekstri. Eins og við
má búast hefur verið töluverð
umræða í samfélaginu um til-
lögurnar og þær vakið athygli.
Það er virkilega ánægjulegt að
sjá að í tillögunum er að finna
hugmyndir sem íslenskir vís-
indamenn hafa barist fyrir um
áratuga skeið – um eflingu og
sameiningu samkeppnissjóða til
rannsókna- og vísindastarfs:
„32. Samkeppnissjóðum verði
fækkað og þeir stækkaðir og
efldir þannig að hlutfall milli
fastra fjárveitinga til rannsókna
og samkeppnissjóða verði jafn-
ara en nú er. Unnið verði að því
að 50% fjármagns fari í gegnum
samkeppnissjóði (tengist einnig
iðnaðar- og viðskiptaráðherra).
33. Rannsóknarstofnunum
verði fækkað og skipulag og
rekstur þeirra einfaldaður
frá því sem nú er með það að
augnamiði að ná fram rekstrar-
hagræði og auknum gæðum í
rannsóknar- og vísindastarfi.“
(Feitletrun er áhersluaukning
höfunda).
Vekur von í brjósti
Það vekur því von í brjósti um
að fallið verði frá fyrirætlan
ríkisstjórnarinnar að skera
harkalega niður í fjárveiting-
um til samkeppnissjóðanna
næstu þrjú árin eins og boðað
er á blaðsíðu 244 í fjárlaga-
frumvarpi ársins 2014, sem lagt
var fyrir Alþingi í lok septem-
ber. Þar er kveðið á um að fallið
verði frá 200 milljóna króna
Markáætlun á næsta ári og stig-
vaxandi niðurskurð til þriggja
ára um samtals 1 milljarð króna
á fjárveitingum til Tækniþró-
unarsjóðs og Rannsóknasjóðs.
Vegna þeirrar þriggja ára
skuldbindingar sem t.d. felst í
styrkveitingu úr Rannsókna-
sjóði mun þetta þýða að þegar í
stað verði um 40% niðurskurð-
ur á nýjum styrkveitingum úr
sjóðnum, sem aftur þýðir að
a.m.k. 40 störf ungra vísinda-
manna hverfi úr nýsköpunar-
samfélaginu strax á næsta ári.
Djarfar tillögur
Þessar djörfu tillögur hagræð-
ingarnefndar ríkisstjórnarinn-
ar um að efla verði hér sam-
keppnissjóðina til þess að gera
íslenskar grunnrannsóknir skil-
virkari og samkeppnishæfari
hljóta því að vera samfélaginu
öllu fagnaðarefni. Grunnrann-
sóknir eru nefnilega forsenda
framfara í nútímasamfélagi, og
vegna þeirra jákvæðu áhrifa
sem þær hafa á hagvöxt hefur
verið lögð mikil áhersla á sterka
stöðu samkeppnissjóða hjá þeim
þjóðum sem standa fremst í víg-
línunni hvað varðar lífsgæði og
hagvöxt í heiminum. Á tímum
samdráttar hefur samkeppnis-
sjóðum margra landa verið hlíft
við niðurskurði vegna beinna
hagvaxtarhvetjandi áhrifa
grunnrannsókna.
Það er því ánægjulegt að sjá
að ríkisstjórn Framsóknar og
Sjálfstæðisflokks virðist gera
sér grein fyrir þessu eins og
fram kemur í tillögum hag-
ræðingarhópsins. Þar sem því
var lofað að margar hagræð-
ingartillagnanna kæmu strax
til framkvæmda við vinnslu
fjárlaga hljótum við að gera ráð
fyrir að fallið verði frá boð-
uðum niðurskurði á fjárfram-
lögum til samkeppnissjóðanna
í því frumvarpi til fjárlaga
sem lagt verður fyrir Alþingi í
næstu viku.
Frábært frumkvæði frá hagræð-
ingarnefnd ríkisstjórnarinnar!
Eðlilega er nú spurt um
ábyrgð stjórnar Ríkisút-
varpsins á því sem gerist
á fjölmiðlinum þessa dag-
ana. Því er nauðsynlegt að
vekja athygli á eftirfar-
andi.
Í lögum frá í vor segir
að starfssvið stjórnar sé:
„að móta í samvinnu við
útvarpsstjóra dagskrár-
stefnu og megináherslur í
starfi Ríkisútvarpsins til
lengri tíma. […] taka meiri-
háttar ákvarðanir um
rekstur Ríkisútvarpsins, […] ýmist
að eigin frumkvæði eða fengnum
tillögum útvarpsstjóra eða annarra
starfsmanna. Skal útvarpsstjóri
gæta þess að stjórnin sé á hverjum
tíma upplýst um helstu þætti í starf-
seminni.“
Ný níu manna stjórn kosin af
Alþingi í sumar þarf að sýna á
spilin. Rekstraráætlun sem fól í
sér uppsagnir sextíu starfsmanna
var borin undir hana fyrir mánuði
og samþykkt af meirihluta. Tveir
stjórnarmenn greiddu atkvæði gegn
með bókun, um að þeir teldu það
brjóta gegn skyldum almannaút-
varps að skera mest niður í dagskrá
sem snýr að menningar- og fræðslu-
hlutverki, en verja afþreyingarefni
sem tekur til sín auglýsingar.
Eftirmálann þekkjum við. Vert
er að rifja upp orð menntamála-
ráðherra á Alþingi sem kveðst vilja
verja menningarhlutverk Ríkis-
útvarpsins sem markaðurinn getur
ekki sinnt. Stjórn hefur nú harmað
uppsagnirnar og skorað á stjórnvöld
að tryggja reksturinn.
Ábyrgðin
En að ábyrgð útvarpsstjóra. Rekstr-
aráætlun var lögð fyrir stjórn með
hraði. Til að ekki hlytist meira tjón
af. En tjónið varð og trúverðugleik-
inn brast. Lamað útvarp,
átakafundur starfsmanna,
umdeilanlegar aðferðir við
uppsagnir og óljós framtíð
eru staðreynd. Stjórn hefur enga
hugmynd um hvernig fyllt verður
í dagskrárskörðin.
En í sjónvarpinu kemur yfirlit
yfir skapsmuni útvarpsstjóra, sem
þó eru flestum kunnir og ræða hans
um að aðrir séu ábyrgir. Stjórn-
völd beri ábyrgð á fjármálunum,
færustu uppsagnarsérfræðingar
á framkomu við brottrekna starfs-
menn, ákvarðanir um hverjum var
sagt upp komi „að neðan“. Geðslag
útvarpsstjórans virðist það eina
sem hann ber ábyrgð á og hann fær
gott pláss til að biðjast fyrirgefn-
ingar á því að hafa orðið „snark-
vondur“ á starfsmannafundi.
Brýnna væri að fá vitneskju um
hvort stefna hafi verið mörkuð til
að lágmarka tjón sem hlýst af því
að Rás eitt missir helming starfs-
manna, tónlistardeildin er aflögð
og Kastljós vængstýft. Og fróð-
legt væri að sjá sérfræðingana
sem Páll vísar til, standa fyrir
máli sínu um fagmennsku við upp-
sagnir. Fyrir útvarpsstjóra sjálfan
hefði verið betra að geta borið aðra
fyrir ummælum sínum að það séu
smámunir og lýðskrum að lækka
stjórnendalaun á RÚV til að spara.
Svör útvarpsstjóra voru rýr. En
spurningarnar góðar sem sýnir að
Ríkisútvarpið á sér viðreisnar von.
„Snarkvondir“ dagar
á Ríkisútvarpinu …
➜ Þessar djörfu tillögur
hagræðingarnefndar ríkis-
stjórnarinnar um að efl a
verði hér samkeppnissjóð-
ina til þess að gera íslenskar
grunnrannsóknir skilvirkari
og samkeppnishæfari hljóta
því að vera samfélaginu öllu
fagnaðarefni.
SAMFÉLAG
Margrét Júlía
Rafnsdóttir
verkefnastjóri
innlendra verkefna
hjá Barnaheillum -
Save the Children á
Íslandi
➜ Íslenskt samfélag
getur ekki skorast
undan því að horfast
í augu við aukna
barnafátækt og
aukinn ójöfnuð barna
á Íslandi.
RÍKISÚTVARPIÐ
Björg Eva
Erlendsdóttir
stjórnarmaður og
fv. formaður stjór-
nar RÚV
➜ Vert er að rifja
upp orð menntamála-
ráðherra á Alþingi
sem kveðst vilja verja
menningarhlutverk
Ríkisútvarpsins sem
markaðurinn getur
ekki sinnt.