Fréttablaðið - 30.11.2013, Síða 114

30. nóvember 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN | 74
Það er sama hvar borið er niður í mannkynssögunni, alls stað-ar spretta upp magnaðar sögur sem krefjast þess að vera sagðar. Aldrei þessu vant vannst mér ekki pláss til að rekja flækjusögu síð-
ustu viku til enda, og kannski ekki að undra
því þar var gríðarleg saga á ferð og átti
eftir að reynast í meira lagi áhrifarík. Það
er sagan um Heraklíus Býsanskeisara og
Khosrá Persakóng, en þar var komið þeirri
sögu að sá síðarnefndi Persakóngur virt-
ist standa með pálmann í höndunum, hann
hafði lagt undir sig nokkur þau lönd sem
höfðu allt frá því á fyrstu öld fyrir Krist til-
FLÆKJUSAGA
Illugi Jökulsson getur
ekki annað en dáðst
svolítið að her-
ferð Heraklíusar
Býsanskeisara
sem bjargaði
ríkinu undan
Persum, en
það var
reyndar
skamm-
góður
vermir.
STÓRVELDIN
RÍÐA HVORT
ÖÐRU AÐ FULLU
VÍGVÖLLURINN VIÐ NÍNÍVE.
heyrt Rómaveldi og síðan Býsans: Sýrland,
Egiftaland, Palestínu. Eftir stóð Býsans-
ríkið með ýmsar lendur í Norður-Afríku og
hér og hvar á Ítalíu, en var líka lemstrað á
Balkanskaga og jafnvel í Litlu-Asíu sjálfri
(nú Tyrklandi) þar fóru persneskir herir um
eins og þeim sýndist og veifuðu bryntröllum
sínum í augsýn íbúa í Konstantínópel. Þetta
var laust upp úr árinu 620 og þá voru 150
ár síðan Rómaveldi féll í Vestur-Evrópu, nú
virtist allt útlit fyrir að austurhlutinn færi
sömu leið. Og svo sem mála sannast að það
var aðeins með naumindum sem hægt var
að kalla Býsansríkið „rómverskt“ þegar
hér var komið sögu, Heraklíus hafði til að
mynda lagt af latínu sem opinbert tungu-
mál ríkisins og tekið upp grísku. Latína
hafði reyndar aldrei verið töluð af þorra
fólks í Býsansríkinu og yfirstéttin hafði líka
lagt hana af fyrir löngu en menn höfðu þó
puðað við að nota hana áfram í hinni æðstu
stjórnsýslu við keisarahirðina – nú var það
brúk líka fyrir bí og stjórnvaldsákvarðanir
Heraklíusar keisara voru festar á papýrus
með hinum mjúku línum grískunnar en ekki
harðneskjulegum strikum latínuletursins.
En var þetta of seint í rassinn gripið hjá
Heraklíusi? Yrði grískan fljótlega úrelt líka
við Hellusundið þar sem Konstantínópel stóð
á rústum hinnar gömlu grísku borgar Býz-
antíum? Mundi persneska brátt hljóma þar
milli múrveggjanna þegar Khosrá kóngur
og liðsmenn brytust inn í borgina og stæðu
yfir höfuðsvörðum Heraklíusar?
Guð hjálpi Rómverjum
Já, vissulega var allt útlit fyrir það. Her-
aklíus hafði fram að þessu sýnt lítinn dug
við varnir borgarinnar og ríkisins, hann
hlýtur að hafa hugsað öðruhvoru til þeirrar
stundar þegar hann steypti fyrirrennara
sínum Phocasi af stóli og Phocas hæddist að
honum og spurði hvort honum myndi nokk-
uð takast betur upp en sér við ríkisstjórn-
ina, en þessu reiddist Heraklíus svo að hann
drap Phocas eigin hendi. En nú var sem sé
útlit fyrir að stefndi í svo magnað klúður hjá
Heraklíusi að ríkið sjálft myndi varla lifa
það af, og Heraklíus íhugaði að yfirgefa höf-
uðborgina og láta hana Persum eftir – enda
sáust kyndlar þeirra flökta í námunda við
borgina þegar rökkvaði og Heraklíus hafði
ljóslega ekki bolmagn til að hrekja þá brott.
Hann hafði þegar árið 615 látið slá nýjan
pening með áletruninni „Deus adiuta Rom-
anis“ sem þýðir „Guð hjálpi Rómverjum“,
því Býsansmenn kölluðu sig ennþá Róm-
verja þótt þeir væru hættir að tala latínu
og létu sig litlu skipta borgina á Tíberbökk-
um, en svona vesældarleg og veimilitítuleg
áletrun hafði aldrei verið á rómverskum
peningi, þar höfðu menn treyst í þúsund ár
á herinn og harðneskjuna, en ekki verið með
bænakvak þegar hætta steðjaði að. Enda
dugði þessi bæn lítt eða ekki, Persakóngur
hélt áfram í mörg ár að lima sundur Býsans-
ríkið og þegar hann náði Egiftalandi hafði
hann sent Býsanskeisara svohljóðandi bréf:
„Khosrá, mestur guða og herra heims-
ins, skrifar Heraklíusi, hinum illa og vit-
skerta þræli sínum. Hví neitar þú enn að
gangast undir ok vort og kallar þig kóng?
Hef ég ekki lagt Grikkina að velli? Þú
segist treysta guði þínum. Því hefur
hann þá ekki frelsað úr mínum
höndum Caesareu og Jerúsalem
[í Palestínu] eða Alexandríu? Og
munum vér ekki einnig eyðileggja
Konstantínópel? En ég mun fyrir-
gefa þér ruglið ef þú lýtur oss og
kemur hingað með konu þinni og
börnum, og ég mun gefa þér spildu
með vínviðarrunnum og ólífulundi og líta
hlýlega til þín. Ekki blekkja sjálfan þig með
trú á þennan Krist, sem ekki tókst að bjarga
sér undan Gyðingunum sem drápu hann
með því að negla hann á kross. Jafnvel þótt
þú reynir að fela þig dýpst á hafsbotni,
þá munum vér rétta út hönd vora og
klófesta þig, hvort sem þú vilt eða
ekki.“
Svona bréf hefur ekki verið
skemmtilegt fyrir Býsanskeis-
ara að fá, og draugar Ágústusar,
Konstanínusar og Jústiníanus-
ar hafa áreiðanlega hrist hausinn
ávítandi yfir Heraklíusi þegar hann
þurfti að hlýða á þennan boðskap. Ekki síst
af því lengst af var ekki útlit fyrir annað en
að Heraklíus yrði að láta þessa ósvífni yfir
sig ganga. En rétt í þann mund að keisar-
inn ætlaði að lúpast brott frá Konstantínó-
pel og leita hælis í Karþagó, þá taldi Sergíus
nokkur í hann kjark, enginn smákall reynd-
ar, heldur patríarkinn í höfuðborginni, sem
sé æðsti maður kirkjunnar, hann beinlínis
skipaði Heraklíusi að snúa tafarlaust vörn
í sókn gegn Persum, ekki vera með þennan
aumingjaskap, og Sergíus opnaði fjárhirslur
kirkjunnar og þangað sótti Heraklíus nú
ógrynni fjár til að borga nýjan her sem
stefnt skyldi til úrslitaorrustu gegn Persum.
Og hann hafði fleiri klær úti – hækkaði
skatta, lækkaði laun embættismanna um
helming, lagði þungar sektir á spillta stjórn-
málamenn, og fékk að bræða niður heilmik-
ið af bronsstyttum og skrautgripum kirkj-
unnar til að afla málma í vopn. Sumarið 622
hélt Heraklíus burt frá Konstantínópel með
her sinn, hann lét sér ekki til hugar koma
að eyða orku í persneskar sveitir í nágrenni
borgarinnar, heldur stefndi inn í miðja Litlu-
Asíu þar sem hann þjálfaði nýja dáta sína
sumarlangt – um haustið vann hann frægan
sigur á einum helsta herforingja Persa, sem
Sharbaraz hét, þar með var mestum þrýst-
ingi létt af höfuðborginni. Sumarið eftir
þurfti Heraklíus að bregðast við hættulegri
árás Avara á Balkanskaganum, þeir frænd-
ur Húnanna ætluðu að nota sér vandræði
Býsansmanna í Litlu-Asíu til að ná höfuð-
borginni og munaði minnstu að þeir næðu
að handsama keisarann sjálfan, Heraklíus
komst undan á flótta og varð svo að borga
Avörum gríðarmikinn pening fyrir að láta
sig í friði meðan hann hélt aftur í austurveg
þar sem þrír persneskir herir biðu.
Örmagna ríki
Herferð Heraklíusar gegn Persum árin 624-
627 var einhver magnaðasta slagsmálasaga
í samanlagðri sögu Rómaveldis og Býs-
ans. Allt í einu var eins og nýr maður væri
fæddur. Heraklíus sýndi bæði dirfsku og
hugmyndaauðgi þegar hann braust með her
sinn fyrst til Armeníu og sótti síðan inn í
Mesópótamíu og tók að ógna hjarta Persa-
veldis. Þessi keisari, sem hingað til hafði
virst makráður og sérhlífinn, barðist nú
skyndilega eins og óður maður og tókst að
sigra hvern persneska herinn af öðrum –
hann lét sig einu gilda þótt óvígur Persaher
settist um Konstantínópel, heldur hélt áfram
að herja í austrinu eins og ekkert væri, og
hann náði að afla sér óvæntra banda-
manna, sem var ný þjóð sem kom úr
Litlu-Asíu og hafði lítið heyrst af
áður, það voru Tyrkir. Heraklíus
hét að gefa foringja Tyrkja dóttur
sína að launum fyrir aðstoð, en
þegar til kom voru Tyrkir reynd-
ar ótryggir bandamenn og lítið á
þeim að græða. Heraklíus stóð einn
– og næstum eins og tragísk hetja
rambaði hann hvað eftir annað á barmi
glötunar, þar sem hann þvældist með her
sinn um óvinaslóðir, en ótrúlegt nokk, hann
hafði sigur að lokum, í mikilli þoku þann
12. desember árið 627 náði býsanski herinn
að gersigra þann persneska við Níníve,
hina fornu höfuðborg hinna grimmu
Assyríumanna. Þá kom í ljós að
ekki bara Býsansmenn heldur líka
Persar höfðu gengið fram af sér í
þessu langvinna þrotlausa stríði
stórveldanna – kraftar þeirra
voru á þrotum, herveldi Khosrás
féll saman eins og spilaborg og á
örfáum misserum náðu Býsansmenn
aftur Sýrlandi, Palestínu og Egiftalandi.
Khosrá var steypt af stóli af reiðum pers-
neskum aðalsmönnum sem kunnu ekki að
meta stjórn hans á stríðinu við Býsans, það
var raunar sonur Khosrás sem settur var
yfir valdaránið, og hann lét drepa karl föður
sinn, og þannig fór fyrir kónginum mikla
sem hafði hreykt sér svo hátt í bréfinu til
Heraklíusar.
Hafði Heraklíus þannig sigrað að lokum?
Hafði honum tekist með sinni mögnuðu og
ógleymanlegu herferð að bjarga ríki sínu frá
hruni og glötun? Já – og nei. Svo örmagna
var ríki hans, þrátt fyrir sigurinn, að aðeins
fáeinum árum seinna höfðu Býsansmenn
aftur misst öll Miðausturlönd, en nú ekki í
hendur Persa, því ríki þeirra var gersam-
lega hrunið, heldur nýrrar árásarþjóðar úr
þeirri óvæntu átt suðri, sem voru Arabar.
Vopnaðir nýrri trú hirtu þeir öll Miðaustur-
lönd og Persíu af hinum örþreyttu stórveld-
um. En ef þeir Khosrá og Heraklíus hefðu
– eins og fyrri leiðtogar Býsans og Persíu –
haft vit á að semja áður en í óefni var komið,
þá er eins víst að Aröbum hefði ekkert orðið
ágengt, og þá er ekki víst að nokkuð hefði
orðið úr trúarbrögðunum íslam.
Herferð
Heraklíusar
gegn Persum
árin 624-627
var einhver
magnaðasta
slagsmála-
saga í sam-
anlagðri
sögu Róma-
veldis og
Býsans. Allt í
einu var eins
og nýr
maður væri
fæddur.
Heraklíus
sýndi bæði
dirfsku og
hugmynda-
auðgi þegar
hann braust
með her sinn
fyrst til
Armeníu og
… tók að
ógna hjarta
Persaveldis.
Þessi keisari,
sem hingað
til hafði virst
makráður og
sérhlífinn,
barðist nú
skyndilega
eins og óður
maður …“
Hönnun og handverk í Kópavogi
Safnaðarheimili Kópavogskirkju
Laugardaginn 30. nóvember kl. 12-18
Andreu Kerti
Ástrós Steingrímsdóttir
Bolabítur
Cool Design
Dagmar Valsdóttir
Elsku Alaska
Evuklæði Svava
Eygló Karólína Design
Fluga design
Gallery Maja / Kalma design
Guðrún Kolbeins Design
Gunnlaug Hannesdóttir
Hanna Júlía Hafsteinsdóttir
jbj design
Kristrún Tómasdóttir
Maria del Carmen
Nadine
Prjónafabrikkan
Rannveig Tryggvadóttir
rolla
ÍSAFOLD design
Sigrún Halldóra Gunnarsdóttir
Vala Björg Arnardóttir
Þuríður Ósk
Sölusýning þar sem 24 aðilar úr Kópavogi sýna íslenska listiðn, handverk
og hönnun. Þetta er einstakt tækifæri sem enginn ætti að láta framhjá
sér fara. Listamennirnir og hönnuðirnir sjálfir verða á staðnum og kynna
vörur sínar.