Skessuhorn - 18.12.2013, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 2013
Margrét Erla Hallsdóttir:
Fengu alltaf pakka
frá Reykjavík
Margrét Erla Hallsdóttir ólst upp
í Hallkelsstaðahlíð á Snæfellsnesi.
Hún er fædd 27. febrúar 1935 og
er því 78 ára gömul. Hún er sjötta
í röðinni af tólf systkinum. Þau
misstu föður sinn þegar Margrét
Erla, eða Maddý eins og hún er allt-
af kölluð, var aðeins 9 ára. Eftir það
féll stór hluti uppeldisins á herðar
elstu systkinanna í hópnum.
Aðspurð segist Maddý eiga góð-
ar minningar af aðventunni og frá
jólahátíðinni. Mikil spenna var hjá
systkinahópnum þegar desember
gekk í garð því það stóð ekki á því
að föðursystir Maddýjar, Sesselja
Magnúsdóttir, sendi alltaf pakka frá
Reykjavík fyrir hver jól. „Yngstu
börnin fengu alltaf einhverja góða
flík en þau eldri yfirleitt bók. Ég
man vel eftir fyrstu bókinni sem ég
fékk. Hún bar nafnið Árni og Be-
rit og var eftir norska höfundinn
Anton Mohr. Einnig slæddist oftar
en ekki smá jólaskraut með í pakk-
ann en það voru aðallega jólaleg-
ar myndir sem voru hengdar upp
á vegg,“ rifjar Maddý upp. Allt
var þrifið hátt og lágt í bænum og
hjálpuðust allir að. Oftast var far-
in bæjarferð einhvern tímann á að-
ventunni. Þá þurfti að gera sér ferð
í Borgarnes sem var næsti kaupstað-
ur. „Pabbi tók sér þá far með mjólk-
urbílnum um morguninn og kom
svo aftur um kvöldið með helstu
nauðsynjar. Alltaf kom hann með
ný kerti og oftast nýjan spilastokk
fyrir fjölskylduna,“ segir hún.
Dansað í kringum
jólatréð
Sterkar hefðir voru í matarvenjum
á heimili Maddýjar í kringum jól-
in. „Á Þorláksmessu var alltaf soð-
ið hangikjöt og bakaðar smákök-
ur. Börnin trúðu því að jólasveinn-
inn Ketkrókur kæmi á Þorláks-
messu og nældi sér í hluta af hangi-
kjötinu. Smákökusortirnar voru nú
ekki eins margar og í dag en aðal-
lega voru þetta svokallaðar gyð-
ingakökur og hálfmánar. Mamma
bakaði líka ofboðslega góða kleinu-
hringi á aðventunni sem við nut-
um yfir jólin.“ Á aðfangadag var
elduð kjötsúpa sem var snædd um
miðjan daginn. Alltaf var hlustað á
messuna í útvarpinu og þá varð að
vera alger þögn á meðan. „Á að-
fangadagskvöld var svo borið fram
súkku laði, tertur og smákökur. Þá
var einnig dansað í kringum jóla-
tréð og sungið. Pabbi og amma
voru mikið söngfólk og sáu þau
að mestu um að syngja jólalögin,“
heldur hún áfram. Faðir Maddýjar
smíðaði alltaf jólatréð sem var svo
vafið með pappír og skreytt með
kertum. „Pabbi var mjög handlag-
inn en menn voru náttúrulega ekki
eins mikið með hugann við eldvarn-
ir eins og tíðkast í dag.“ Á jóladag
gæddi fjölskyldan sér svo á hangi-
kjöti, sem soðið var á Þorláksmessu
og svo var borinn fram jólagrautur.
Það var þó ekki þessi hefðbundni
möndlugrautur heldur fengu allir
dýrindis ávaxtagraut í eftirrétt.
Enginn fór í jólaköttinn
Amma Maddýjar sem bjó einnig á
bænum prjónaði flíkur á börnin á
heimilinu. Það var gert svo enginn
færi í jólaköttinn og allir gætu ver-
ið í sínu fínasta pússi yfir jólahátíð-
ina. Fjölskyldan fór ekki til kirkju
nema ef skyldi telja faðir Maddýjar.
„Pabbi fór til kirkju á Kolbeinsstöð-
um ef Hlíðarvatn var ísilagt. Þá var
hægt að stytta sér leið með því að
fara yfir vatnið. Kolbeinsstaðir eru
í töluverðri fjarlægð frá Hallkels-
staðahlíð, sérstaklega ef menn fara
fótgangandi,“ útskýrir hún. Mar-
grét Erla á margar góðar minning-
ar frá jólum fyrri ára og vonar að
landsmenn eigi allir gleðileg jól.
tfk
Sveinn Þorláksson:
Mamma var
dugleg
Sveinn Þorláksson er fæddur 1930
og búsettur á Akranesi. Hann ólst
upp á Siglufirði. „Þetta var ekkert
sem fólk hafði þegar ég var barn. Við
vorum tíu systkinin og oft þröngt í
búi, það er óhætt að segja það,“ rifj-
ar Sveinn upp. Fjölskyldan hélt jól-
in hátíðleg, eins og aðrir, þrátt fyrir
að hún hefði lítið á milli handanna.
Móðir Sveins sá um undirbúning
jólanna. „Pabbi var alltaf vinnandi.
Hann var heppinn og hafði alltaf
vinnu ólíkt mörgum öðrum. Sem
betur fer, enda hefðum við annars
ekkert átt til að borða. En þrátt fyr-
ir það var oft þröngt í búi og lítið
til. Mamma var ægilega dugleg og
gerði allt sjálf. Hún bakaði allavega
tíu sortir og mér fannst þetta mjög
góðar kökur. Þær kláruðust nú alltaf
fljótt enda margir munnar um þær.
Maður var alltaf ánægður þó maður
fengi ekki neitt, vissi alveg hvernig
þetta var. Mamma bakaði líka allt-
af laufabrauð og var mjög dugleg
að baka. Hún gerði eins og hægt
var,“ segir Sveinn um undirbúning
jólanna þegar hann var barn.
Jólatréð hálfgert
kústskaft
Á bernskuheimili Sveins var sett
upp jólaskraut og jólatré. „Það var
allt skreytt en þetta var allt heima-
tilbúið. Við vorum með eitt tré sem
var smíðað úr spýtum og heflaðar
stangir stóðu út úr. Þetta voru hálf-
gerð kústsköft. Svo var sett utan á
það skraut. Það var eiginlega eng-
inn sem átti alvöru jólatré þá, ekki
þessi tré sem við þekkjum í dag,“
rifjar hann upp. Það voru engar sér-
stakar hefðir á heimilinu í kringum
jólin, aðrar en þær sem móðir hans
sá um. „Það kom fyrir að við fær-
um í kirkju en það gerðist ekki oft.
Mamma þurfti að fara með okkur
og hún var svo upptekin að ekki var
tími til þess,“ bætir hann við. Systk-
inin tíu fengu jólagjafir á hverju ári
en ekkert í líkingu við það sem
börn fá í dag. „Jólagjafirnar voru
ekki neitt til að tala um. Maður fékk
kerti eða spil í jólagjöf. Við fengum
oftast kerti. Ég henti því nú yfir-
leitt út í horn og var fúll að fá ekki
meira. En maður hafði vit á því síð-
ar hvernig ástandið var,“ segir hann
og brosir við endurminninguna.
Fjölskyldan gerði sér þó daga-
mun og borðaði góðan mat um jól-
in. „Það var fínn matur á aðfanga-
dag, steikt læri og svo fengum við
auðvitað hangikjöt um jólin. Við
fengum alltaf skötu á Þorláksmessu
og margir bölvuðu lyktinni.“ Hann
minnist þess að eitt sinn fékk fjöl-
skyldan á Siglufirði send epli. „Það
var fyrir ein jólin að minnsta kosti
og ég man vel eftir því. Þau voru
meira og minna skemmd en við
borðuðum þau samt! Þetta var svo
mikil nýbreytni,“ segir hann.
Ekki var skórinn settur út í
glugga eða talað um jólasveinana,
Grýlu eða Leppalúða á heimili
Sveins. Þó var hægt að finna jóla-
sveininn niðri í þorpi. „Það besta
sem ég man var að í kjötbúðinni á
Siglufirði var jólasveinninn. Þang-
að fóru allir fyrir jólin. Hann var
með poka á bakinu, söng listavel
og var með leiki. Ekki voru marg-
ir svona flottir jólasveinar á ferli þá,
en þessi var í alvöru búningi. Hann
var mjög skemmtilegur, mikill
brandarakarl, svona eins og Laddi,“
segir Sveinn Þorláksson að lokum
um sín bernskujól.
grþ
Unnur Andrésdóttir:
Hélt fyrstu
jólin í torfbæ
Unnur Andrésdóttir í Borgarnesi
minnist með hlýhug jólanna þeg-
ar hún var barn. Hún er fædd árið
1929 á Ferjubakka í Borgarhreppi.
Nokkurra vikna flutti hún að bæn-
um Saurum í Hraunhreppi á Mýr-
um ásamt fjölskyldu sinni þar sem
hún ólst upp. Fyrstu árin á Saur-
um bjó fjölskylda hennar í torfbæ
og segir Unnur að alltaf hafi ríkt
gleði yfir jólahaldinu á bænum.
„Umstangið var reyndar ekkert í
líkingu við það sem þekkist í dag,
en það breytti engu um að það var
alltaf gaman á jólunum. Mamma
og pabbi reyndu að tryggja að all-
ir fengju nýja sokka og einhver
prjónaklæði á jólunum til að vera í
þannig að engin færi í jólaköttinn.
Heimatilbúið jólatré var haft til
skrauts í baðstofunni og man ég að
það var skreytt með mislitum papp-
ír og vafið með sortulyngi,“ segir
Unnur sem er með bros á vör við
þessa upprifjun.
Jólaundirbúningurinn stóð að
jafnaði yfir frá hausti bætir hún
við og hafi mesti tíminn farið í að
sauma og prjóna klæðnað á heimil-
isfólkið. „Við tókum öll þátt í jóla-
undirbúningnum með einum eða
öðrum hætti. Jólahaldið sjálft var
síðan látlaust. Alltaf var hangikjöt
borðað á aðfangadag og drukkin
mjólk með en ekki jólaöl eins og
tíðkast í dag. Ekki var til ís en þess
í stað fengum við okkur smákökur
sem bakaðar höfðu verið í jólaund-
irbúningnum á borð við hálfmána,
prinsessukökur og gyðingakökur.
Stundum voru til epli og appelsín-
ur fyrir okkur líka en það gerðist þó
ekki oft meðan ég var barn.“
Um jólagjafirnar segir Unnur
að þær hafi ekki verið margar, en
þó hafi hún og annað heimilisfólk
iðulega fengið fallegar gjafir sem
glöddu. „Ég man að ég fékk spila-
stokk einu sinni og í annað skipti
lítið og sætt dúkkurúm sem ég var
ákaflega glöð með. Jólagjafirn-
ar skiptu kannski ekki höfuðmáli.
Hátíðleikinn jólanna og maturinn
gaf manni mikið og samveran með
fjölskyldunni. Það var til dæmis
venja að lesin væri saga á aðfanga-
dagskvöld og fannst mér það eftir-
minnilegt.“ hlh
Mín bernskunnar jól
Minningar um jólin á árum áður
Hinar ýmsu hefðir og siðir eru órjúfanlegur hluti af jólahaldi landsmanna. Af nógu er að taka; skötuát á Þorláksmessu, hangikjöt og
laufabrauð, aftansöngur, smákökubakstur, jólagjafir, jólatré og svona mætti lengi telja. Öll höfum við hugmyndir um hvernig jólin eiga að
vera og flestir eiga sér sínar hefðir sem erfitt er að víkja frá. Sumar af jólahefðum Íslendinga eru tiltölulegar nýjar en flestar þeirra hafa
fylgt þjóðinni um margra ára bil. Skessuhorn fékk fullorðið fólk til að lýsa sínum bernskujólum, til að gefa lesendum innsýn í það hvernig
jólahald var á árum áður.
Margrét Erla Hallsdóttir á góðar minningar af aðventunni og jólahátíðinni.
Ljósm. tfk.
Sveinn Þorláksson rifjaði upp sín bernskujól. Ljósm. grþ.
Unnur Andrésdóttir hélt sín fyrstu jól í torfbæ. Ljósm. hlh