Læknablaðið - 15.12.2000, Blaðsíða 9

FRÆÐIGREINAR / RITSTJÓRNARGREIN
Um ofnæmi
Af ávöxtunum skuluð þér þekkja þd
Sigurður
Kristjánsson
Höfundur er barnalæknir og
sérfræðingur í
ofnæmissjúkdómum barna á
Barnaspítala Hringsins.
í þessu hefti Læknablaðsins birtist grein sem fjallar
um algengi fæðuofnæmis og fæðuóþols meðal
Islendinga á aldrinum 20-44 ára. Það vekur athygli að
15% aðspurðra í slembiúrtaki fengu alltaf sams
konar einkenni eftir inntöku ákveðinnar fæðu.
Einungis 1,8% höfðu sannanlegt ofnæmi fyrir fæðu
það er samkvæmt húðprófi eða ef mælt var sértækt
IgE mótefni í blóði.
Þekking okkar á ofnæmissjúkdómum það er
exemi, astma, ofnæmiskvefi og fæðuofnæmi hefur
aukist mikið síðastliðna áratugi og sérlega síðasta
áratug. Mikil aukning á algengi þeirra á sér stað í
velmegunarlöndum og hér á Islandi á það sama
trúlega við þó rannsóknir sem styðji það vanti. Sem
dæmi má nefna að sambærileg faraldafræðileg
rannsókn í Svíþjóð, sem framkvæmd var annars
vegar árið 1979 og hins vegar árið 1991, sýndi að
algengi astma meðal sjö til níu ára barna hafði aukist
frá 2,5% í 5,7%, exems frá 7,1% í 18,3% og
ofnæmiskvefs frá 5,4% í 8,1% (1). Algengi astma í
Svíþjóð meðal 13 ára barna var 10,8% samkvæmt
alþjóðlegri rannsókn sem framkvæmd var 1994-1996
(ISAAC) (1).
Eftir uppgötvun IgE árið 1967 (2) varð ljóst að
einstaklingar með ofnæmi framleiða óvenjumikið af
IgE. Mikill kraftur vísindamanna síðastliðinn áratug
hefur beinst að því að skilja bólgusvarið sem á sér
stað við ofnæmi. Sú þekking er langt komin en hvergi
nærri lokið. Sem dæmi má nefna að yfir 50
efnasambönd (interleukin, cemokines, cytokines, og
svo framvegis) eru þekkt sem talin eru mikilvæg í
ofnæmisbólgusvarinu. Þessi þekking er þegar farin
að skila sér og í fyrsta skipti um árabil eygjum við
vonir um að ný lyf komi innan tíðar á markað sem
upphefja bólguferli sértækt. Sem dæmi má nefna að
leysanlegur IL-4 viðtaki (altrakincept) sem gefinn er
í innúðaformi vegna astma af völdum ofnæmis hefur
reynst vel í klínískri tilraun (3). IL-4 er nauðsynlegt
til þess að myndun IgE eigi sér stað og til þess að Th2
eitilfrumur þroskist. Verið er að reyna lyf sem
bindast IgE viðtökum á frumum (E25) og hindra
þannig bindingu ofnæmisvaka á IgE viðtæki. Sýnt
hefur verið fram á að astmasjúklingar sem hafa
fengið þetta lyf hafa þurft á minni sterameðferð að
halda en áður og jafnvel getað hætt á þeirri meðferð
(4). Einnig eru tilraunir í gangi með mótefni gegn IL-
5 sem hafa gefist vel. Lyfið er gefið í æð og hefur þau
áhrif að eósínfrumum fækkar í blóðrás og minni
sækni þeirra verður þá í lungu. Klínísk áhrif á fækkun
eósínfrumna vara allt að þremur mánuðum eftir eina
lyfjagjöf (5,6).
Erfðafræðin hefur verið í brennidepli um árabil.
Sem dæmi um áhrif erfða og ofnæmis má nefna að
líkur á að foreldrar með sams konar ofnæmi og
ofnæmissjúkdóm eignist barn sem fær ofnæmi eru um
75%. Aukning ofnæmissjúkdóma síðustu áratugi
skýrist ekki vegna breytinga í genum mannsins
heldur er hún trúlega vegna áhrifa breyttra lífshátta,
fæðuvals og umhverfisþátta á ónæmiskerfið. Leggja
þarf mun meiri áherslu á rannsóknir þessara þátta en
gert hefur verið. Rökrétt er í þessu samhengi að
einbeita sér að rannsóknum á börnum. Faralds-
fræðilegar rannsóknir sýna að langflest börn sem fá
til dæmis astma og ofnæmi hafa sjúkdóminn þegar
þau eru sex ára eða yngri (70-80%). Faraldsfræði-
legar rannsóknir benda einnig til að 30-40% barna
sem fá astma á fyrstu árum ævi sinnar en verða frísk
fyrir sjö ára aldur fái astmaeinkenni síðar í lífinu.
Mikil áhersla hefur verið lögð á fyrirbyggjandi
þætti til að börn fái ekki ofnæmi. Ráð sem oft eru
gefin eru til dæmis að dýr megi ekki vera á heimili
fyrstu ár barnsins, þrífa eigi húsnæði í hólf og gólf til
að fækka blessuðum rykmaurunum og börn megi
ekki borða fisk fyrsta æviárið. Ekki megi reykja
innanhúss og lengi mætti telja. Reynsla okkar bendir
þó til að erfitt sé að gefa einhlít ráð til að fyrirbyggja
ofnæmismyndun og sjúkdóma tengda henni. Allir
eru þó sammála um að reykingar á meðgöngu og
reykingar innanhúss eru óæskilegar og sérstaklega á
þetta við um astma.
Fæðuofnæmi er áberandi hjá börnum á fyrsta eða
öðru ári, en flest börn losna þó við það fyrir fjögurra
ára aldur. Þær fæðutegundir sem fyrst og fremst valda
ofnæmi á Norðurlöndum eru mjólk, egg, fiskur og
jarðhnetur. Þegar börn nálgast táningsaldur verður
fæðuofnæmi algengara og tengist það þá oft inntöku
ávaxta (plant foods). Athyglivert er að í rannsókn-
inni sem birtist hér í Læknablaðinu voru ávextir efstir
á blaði yfir þær fæðutegundir sem oftast valda endur-
teknum einkennum. Nýlega birtist grein þar sem
fram kemur að hægt sé að flokka ofnæmisvaldandi
prótín ýmissa ávaxta í hópa eftir sameiginlegum
ofnæmisvaldandi prótínum (7). Sem dæmi má nefna
að epli, apríkósur, perur, gulrætur og kartöflur eru í
sama flokki, en einstaklingar með ofnæmi fyrir
birkifrjóum eru líklegastir til að fá einkenni ef þeir
Læknablaðið 2000/86 829