Læknablaðið - 15.12.2000, Blaðsíða 45

FRÆÐIGREINAR / HEILKENNI SJÖGRENS
Efniviður og aðferðir
Með aðstoð Hagstofu Islands var fengið slembiúrtak,
eftir að faraldsfræðilegum reikniaðferðum var beitt.
Stærð úrtaksins var ákveðið þannig að hægt væri að
finna algengi heilkennis Sjögrens með 4% fráviksbili
og 95% öryggisbili (confidence interval, CI). Valdir
voru tveir aldurshópar; 40-49 ára og 70-75 ára, með
búsetu á höfuðborgarsvæðinu og á Akureyri. Aldurs-
tölur voru ákveðnar í samræmi við faraldsfræðilegar
rannsóknir sem verið er að framkvæma á hinum
Norðurlöndunum.
Þátttakendur fengu póstsendan spurningalista
ásamt kynningarbréfi og frímerktu svarumslagi.
Þegar niðurstöður úr spurningakverinu lágu fyrir var
ákveðnu úrtaki svarenda boðið til áframhaldandi
þátttöku með viðtali og skoðun með tilliti til glæru-
og tárabólgu (keratoconjunctivitis sicca, KCS) ásamt
munnþurrki.
Spurningakver: Spurningalistinn samanstóð af 14
spurningum (tafla I). Fyrstu sex spurningarnar voru
valdar í samræmi við EEC skilmerkin fyrir heilkenni
Sjögrens (tafla II) (21). Spurningar 7-9 eru við-
bótarspurningar varðandi munnþurrk og spurningar
10-14 varða önnur einkenni sem eru algeng meðal
sjúklinga með Sjögrens sjúkdóminn. Þessi spurninga-
listi hefur áður verið notaður í rannsóknum með
tilliti til heilkenna Sjögrens (22,23). ítrekunarbréf var
sent til allra sem ekki höfðu svarað mánuði eftir að
fyrra bréfið var sent út.
Skoðunarhópur: Við val í skoðunarhópinn var
aðallega stuðst við EEC skilmerkin fyrir Sjögrens
sjúkdóm. Svarendum sem uppfylltu eftirfarandi
fjögur skilyrði samkvæmt spurningakverinu var
boðið til áframhaldandi þátttöku í rannsókninni:
L Svöruðu einni eða fleiri af spurningum 1-3
játandi.
2. Svöruðu einni eða fleiri af spurningum 4-6
játandi.
3. Svöruðu einni eða fleiri af spurningum 11-13
játandi.
4. Svöruðu spumingu 14 játandi.
Þetta rannsóknarúrtak samanstóð því af einstak-
lingum sem höfðu allir einkenni um augn- og munn-
þurrk ásamt því að hafa stoðkerfisverki og líða óeðli-
lega dagsþreytu að eigin mati, en þetta eru algeng-
ustu einkenni Sjögrens sjúkdómsins.
Staðlað viðtal fór fram í upphafi skoðunarinnar.
Almennra heilsufarsupplýsinga var aflað og spurt var
um lyfjanotkun með tilliti til slímhúðareinkenna.
Einnig var athugað hvort viðkomandi reykti, notaði
gervitennur eða augnlinsur.
Augnskoðun: Skoðunin fór fram á augnlækna-
stofu og fólst í eftirfarandi þremur atriðum sem voru
framkvæmd í eftirtaldri röð:
1. Táramyndun var mæld með Schirmer-I prófi, það
er án staðdeyfingar. Þá er settur Schirmer strimill
hliðlægt fyrir innan neðra
augnlokið í hvoru auga og
þátttakandi beðinn um að hafa
augun opin eða depla
augnlokum á sem eðlilegastan
hátt. Niðurstöðurnar voru
taldar óeðlilegar ef minna en 5
mm af strimlinum hafði blotnað
á fimm mínútum (mynd 1A)
(2).
2. Augnslímhúð var lituð með
Rose Bengal lausn (1%) til að
sýna fram á skemmdir í þekju-
frumum (mynd 1B). Lausnin
litar uppþornaðar þekjufrumur,
lípíðmengaðar slímeyjar og
glæruþráðla, sem eru algeng
fyrirbæri í þurrum augum. Yfir-
borð augans er skoðað í grænu
ljósi með raufarsmásjá og
litunin stiguð samkvæmt van
Bijsterveld kvarða (24). Þá er
yfirborði augans skipt í þrennt
miðað við hornhimnuna og
hverju svæði gefin 0-3 stig eftir
litun. Stigin á svæðunum
þremur eru lögð saman og á
skalanum 0-9 telst fjórir eða
meira vera óeðlilegt.
3. Roftími tárafilmunnar (tear
film breakup time, BUT) var
mældur eftir að flúrskímulitun
(fluorescein, 1%) er sett í hvort
auga (mynd 1C). Þátttakandi
var látinn blikka nokkrum
sinnum eðlilega og svo beðinn
um að halda auganu opnu og
augað þá skoðað í kóbaltbláu ljósi með
raufarsmásjá. Tekinn er tími þar til tárafilman
byrjar að brotna upp og ef hann er styttri en 10
sekúndur telst tárafilman vera óstöðug.
Munnvatnsrennslismœling: Að lokinni augn-
koðuninni var gerð munnvatnsrennslismæling í hvíld.
Þátttakendur voru beðnir um að vera fastandi í tvo
1C. Tearfilm break up time (BUT).
Figure 1A, 1B, 1C.
Three testsfor
keratoconjunctivitis sicca
used in the study.
Myndirnar eru birtar með
góðfúslegu leyfí prófessors Rolfs
Manthorpes.
1A. Schirmer's 1 test.
1B. Rose Bengal staining.
tíma fyrir skoðun og hvorki reykja né setja nokkuð
annað upp í sig sem gæti haft áhrif á munn-
vatnskirtlana. Munnvatni var safnað í 10 mínútur í
framálútandi sitjandi stellingu. Munnvatnsmagn
minna en 0,1 mL/mín var talið óeðlilegt.
Aðferðafræði og viðmiðunargildi í ofannefndum
skoðunarþáttum eru öll samkvæmt EEC skil-
merkjunum fyrir heilkenni Sjögrens (25), að við-
bættum roftíma tárafilmu sem er úr Kaupmanna-
hafnargreiningarskilmerkjunum (10). Rannsóknin
takmarkast því við þá þætti EEC skilmerkjanna sem
eru án inngrips, myndgreininga eða ónæmisfræði-
legra rannsókna, það er við liði I, II, III og V3
Læknablaðið 2000/86 861