Læknablaðið - 15.01.2001, Qupperneq 11

FRÆÐIGREINAR / RITSTJÓRNARGREIN
Að nota lyf þegar hætt er að reykja
Þorsteinn
Blöndal
Höfundur er sérfræðingur í
lungnalækningum og
yfirlæknir á
Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur.
Pað er gagnlegt að eiga fleiri valkosti en nikótínlyf
þegar glímt er við reykingar. Reykingar valda
krabbameinum og flýta fyrir æðakölkun. Pær leiða
einnig til kransæðasjúkdóms, æðaþrengsla í fótum,
æðagúls og heilaslags. Dýratilraunir gefa til kynna að
nikótín geti stuðlað að æðakölkun en engin afgerandi
gögn um það hafa komið fram við rannsóknir á
mönnum (1). Pað er ekki unnt að fullyrða að nikótín
sé skaðlaust í þessu tilliti þótt alltént megi segja að
nikótín eitt sér sé skárra en reykingar.
Við reykbindindi er staðfesta reykingamannsins
aðalatriðið og sá stuðningur sem hann nýtur. Pað er
ekki lengur umdeilt að nota nikótínlyf sem hækju
þegar hætt er að reykja enda hafa þau sannað gildi
sitt í yfir 80 rannsóknum (2). Ýmis lyfjaform nikótíns
hafa verið þróuð til að auðvelda varanlegt reyk-
bindindi. Má þar nefna tyggigúmmí, forðaplástur,
nefúðalyf, innsogslyf og tungurótartöflur. í grófum
dráttum má segja að slík lyf tvöfaldi árangurinn og er
hann þá mældur sem samfellt reykbindindi í 365 daga
(2-3). Þetta þýðir að 10-30% þeirra sem reyndu að
hætta eru enn reyklausir einu ári síðar, allt eftir því
hve mikill stuðningur var veittur ásamt nikótínlyfinu.
Önnur lyf hafa ekki staðið til boða.
Hvers vegna er árangurinn ekki betri en raun ber
vitni? Mannleg breytni með öllum leynihólfum
sínum er eins og fjölmúlavfl sem ekki verður upp
lokið „nema til komi kvæðið“. Sumir reykja vegna
eftirsóknarverðra áhrifa nikótíns eins og þeirra að
auka árvekni, minnka þreytu og auðvelda slökun.
Aðrir reykja vegna þess unaðar sem fyrstu sígarettur
dagsins veita en fá ekkert út úr hinum. Mismunandi
ástæður eru líka fyrir því að tilraunir til að hætta að
reykja fara út um þúfur svo sem skapillska, stöðugt
hungur og streita. Einnig erfiðleikar að einbeita sér
og of mikil áfengisneysla. Hræðsla við að nota
nikótínlyf grefur oft undan árangri. Svo er hitt að
nikótínlyf verka misvel og svörun við þeim er
einstaklingsbundin. Þeim eldri gengur betur að hætta
en þeim yngri.
Fráhvarfseinkenni eins og leiði og þunglyndi, eru
algeng fyrstu vikurnar en oft líka mörgum mánuðum
eftir upphaf reykbindindis. Kunnugt er að hjá þeim
sem hætta að reykja er verkun boðefna eins og
dópamíns, nóradrenalíns og serótóníns í lágmarki og
þunglyndislyf geta framlengt og aukið áhrif þessara
boðefna. í tilraunum með þunglyndislyf í reyk-
bindindi hefur það sýnt sig að einkum tvö lyf,
nórtryptilín og búprópíon standa upp úr og auka
líkur á árslöngu samfelldu reykbindindi. Prófun á
öðrum lyfjum, til dæmis sertraline (4), venlafaxine(4)
og citalopram (5) bar engan árangur. Prófun á
flúoxetíni hefur ekki sýnt einhlítar niðurstöður (5-6).
Tvær rannsóknir hafa sýnt fram á virkni
nórtryptilíns við meðferð reykinga (7-8). Svipað og
búprópíon hindrar það endurupptöku nóradrenalíns
í taugaenda og minnkar boð frá bláskák (locus
ceruleus). Það hindrar endurupptöku serótóníns en
ekki endurupptöku dópamíns, hvort tveggja öfugt
við búprópíon (6). Hall notaði lOOmg á dag og mat
árangur sem samfellt reykbindindi í 12 mánuði en
Prochazka notaði 75mg á dag og mat árangur sem
samfellt reykbindindi í sex mánuði. Reykbindindi í
þessum tveimur rannsóknum var 2,83 falt líklegra í
nórtryptilínhópi heldur en lyfleysuhópi, 95%
öryggismörk: 1,59-5,03 (3). Algengasta aukaverkun
nórtryptilíns var munnþurrkur, breytt bragðskyn,
syfja og óþægindi frá meltingarfærum. Það getur
valdið alvarlegum og jafnvel lífshættulegum
hjartsláttartruflunum ef það er tekið í hærri
skömmtum en mælt er með.
Búprópíon (amfebutamone) er amínóketóna og
líkist díetýlprópíoni sem hefur verið notað sem
megrunarlyf. Það ræsir semjukerfið (sympatic
nervous system) líkt og nikótín gerir. Búprópíon er
talið verka með því að koma í veg fyrir endur-
upptöku dópamíns og nóradrenalíns í taugaenda og
mögulega með því að draga úr boðum frá bláskák
(5). Örvandi eiginleikar lyfsins gagnast gegn sleni
sem er hluti af fráhvarfseinkennum nikótíns. Þegar
búprópíon er notað gegn reykinganauð er byrjað
viku fyrir reykbindindi og lyfið tekið í sjö til níu
vikur. I skammtarannsókn á áhrifum lyfsins voru
lyfleysa, lOOmg/dag, 150mg/dag og 300mg/dag borin
saman og sýndu niðurstöður jákvætt línulegt
samband milli skammta og svörunar (9).
I annarri rannsókn var búprópíon eitt sér
marktækt virkara (18,4% í reykbindindi eftir eitt ár)
en nikótínplástur (9,8%). Það gaf enn betri raun að
nota búprópíon og nikótínplástur saman (22,5%) en
að nota nikótínplástur einan sér (9,8%) (10).
Arangur fjögurra birtra rannsókna á einungis
búprópíóni mældur sem 12 mánaða samfellt
reykbindindi var 2,73 falt líklegri meðal þeirra sem
fengu búprópíon heldur en meðal þeirra sem fengu
lyfleysu, 95% öryggismörk: 1,90-3,94 (4). Með
notkun búprópíons þyngdust þátttakendur síður
borið saman við lyfleysuhóp.
Önnur rannsókn kannaði áhrif langvarandi
búprópíonnotkunar til að hindra að reykingar tækju
sig upp eftir að fráhvarfstíminn (einn til tveir
mánuðir) var liðinn (11-12). Búprópíon seinkaði því
að reykingar tækju sig upp. Þó kom í ljós að einu ári
eftir að meðferð lauk og tveimur árum eftir upphaf
Læknablaðið 2001/87 11