Læknablaðið - 15.01.2001, Síða 42

FRÆÐIGREINAR / TÓBAKSVARNIR
Tafla 1: Tóbaksneysla heilsugæslulækna á íslandi.
Spurning: Hefur þú einhvern tímann reykt (af og til eöa daglega)
I eitt ár samfellt? Spurning: Reykir þú I dag? 46% (68/127)*
Reykja daglega 7% (9/127)
Reykja sjaldnar 8% (10/127)
Allar núverandi reykingar 15% (19/127)
Spurning: Notar þú neftóbak eöa munntóbak í dag? 2% (2/127)
Öll núverandi tóbaksnotkun 17% (21/127)
* Tveir svöruöu ekki spurningunum um eigin tóbaksneyslu.
Tafla II: / hvaóa mæli grennslast heilsugæslulæknar fyrir sjúklinga? Meöferöarvenjur og þröskuldar. um reykingavenjur
Spurning: Gerum ráö fyrir aö þú hittir fullorðinn sjúkling sem hefur/ hefur ekki nein einkenni sem tengd hafa verið reykingum, spyrðu þá sjúklinginn hvort hann/hún
reyki? Hlutfall sjúklinga sem eru spuröir (meðaltal): Af sjúklingum sem ekki hafa nein einkenni sem líklegt er aö rekja megi til reykinga % (staðalfrávik) Af sjúklingum sem hafa einkenni sem líklegt er aö rekja megi 25% (27,12)
til reykinga % (staöalfrávik) 93% (9,49)
Þröskuldar: Hlutfall þeirra sem eru aö einhverju leyti sammála fullyrðingunni (það
er, eru ekki algerlega ósammála): Umræöur um reykingar taka oft of langan tíma % (hlutfall) 50% (63/126)*
Mér finnst ég ekki vera nógu vel að mér I efninu % (hlutfall) Þaö er ekki innan míns verksviðs að ræöa við fólk um 33% (42/126)
reykingavenjur þess % (hlutfall) Ég er ekki fullkomlega sannfærð(-ur) um aö reykingar 12% (15/126)
séu stórt heilsufarsvandamál % (hlutfall) 4% (5/126)
Mér finnst óþægilegt aö spyrja fólk út I reykingavenjur þess % (hlutfall) 30% (38/126)
* Þrír svöruöu ekki spurningunni.
landi voru ábyrg fyrir gagnasöfnun í samvinnu við
félög heilsugæslulækna. í Noregi, Svíþjóð og Finn-
landi var valið slembiúrtak 1000 heilsugæslulækna en
á íslandi voru allir starfandi heilsugæslulæknar, sem
voru félagar í Félagi íslenskra heimilislækna, með í
úrtakinu.
Eftirfarandi spurningar mældu hve oft heilsu-
gæslulæknar taka upp reykingar í klínísku viðtali: A)
Gerum ráð fyrir að þú hittir fullorðinn sjúkling sem
ekki hefur nein einkenni sem tengd hafa verið
reykingum, spyrðu þá sjúklinginn hvort hann/hún
reyki? B) Gerum ráð fyrir að þú hittir fullorðinn
sjúkling sem hefur einkenni sem tengd hafa verið
reykingum, spyrðu þá sjúklinginn hvort hann/hún
reyki? C) Ef þú veist að sjúklingurinn reykir, ræðir
þú þá við hann/hana um gildi þess að hætta að
reykja? Svarsmöguleikarnir voru; „nei aldrei“ og „já
í um það bil__% tilfella“.
Eftirfarandi spurning greindi hve oft læknarnir
buðu sjúklingum sínum upp á mismunandi stuðning:
Ef þú veist að sjúklingurinn reykir og hefur hug á að
hætta að reykja, hve algengt er að þú bjóðir
honum/henni eftirfarandi aðstoð?: A) Ég rétti
sjúklingnum bækling um reykbindindi. B) Ég bíð
sjúklingnum upp á að koma aftur með það að
markmiði að styðja hann/hana í viðleitninni til að
hætta að reykja. C) Ég bíð sjúklingnum upp á að taka
þátt í námskeiði í reykbindindi á heilsugæslustöðinni
(stofunni). D) Ég vísa sjúklingnum á námskeið í
reykbindindi hjá öðrum aðilum. E) Ég ræði við
sjúklinginn um hugsanlega dagsetningu fyrir
reykbindindið. F) Ég legg upp meðferðaráætlun með
nikótínlyfjum. G) Ef þú hjálpar sjúklingum að hætta
að reykja á annan hátt en ofan, hvemig? Svarsmögu-
leikarnir voru: „Oft/oftast“, „stundum“, „sjaldan",
„aldrei“.
Auk framangreindra spurninga var spurt um
þröskulda sem læknar hafa áður gefið upp sem drag-
bíta á tóbaksvarnastarf í ýmsum erlendum rannsókn-
um. Pátttakendur voru beðnir að taka afstöðu til
mikilvægis þessara þröskulda með því að svara að
hvaða marki þeir væru sammmála: „Algjörlega
sammála“, „frekar sammála", „frekar ósammála“ og
„algerlega ósammála".
Pátttakendur tóku afstöðu til eftirfarandi
fullyrðinga: „Petta er alltof tímafrekt“, „mér finnst ég
ekki vera nógu vel að mér í efninu“, „það er ekki
innan míns verksviðs að ræða við fólk um
reykingavenjur þess“, „læknar hafa ekki rétt til að
eiga frumkvæðið að því að upplýsa sjúklinga um
heilsufarslegar afleiðingar þess lífsstfls sem það hefur
valið“, „mér finnst óþægilegt að ræða um efnið“, „ég
er ekki fullkomlega sannfærð(-ur) um að reykingar
séu stórt heilsufarsvandamál“, „það er ekki erfiðisins
virði að standa í svona ráðgjöf þar sem alltof fáir
hætta að reykja þrátt fyrir stuðninginn“, „æskilegast
væri að geta vísað sjúklingum á aðila sem sérhæfa sig
í að aðstoða fólk við að hætta að reykja" og „ef
annað, hvað?“.
Einnig var spurt um það hvort þátttakendur hefðu
tekið þátt í námskeiðum eða á annan hátt reynt að
auka þekkingu sína með það fyrir augum að vera
betur í stakk búin(-n) að hjálpa sjúklingum að hætta
að reykja? Hvort þeir hefðu tekið þátt í að aðstoða
fólk við að hætta að reykja sem stjórnendur eða
fyrirlesarar á námskeiðum í reykbindindi. Hve
mikinn tíma þeir hefðu notað síðastliðinn mánuð til
samræðna eða fyrirlestra um reykbindindi og að
lokum var spurt um eigin tóbaksneyslu. Helstu lykil-
spurningarnar eru birtar í töflum.
Níðurstöður
Svarshlutfall var 77% (129/167). Af þeim sem
svöruðu reyktu 14% (19/127) að minsta kosti af og til,
en 7% (9/127) reyktu daglega (tafla I).
Heilsugæslulæknarnir sögðust að jafnaði spyija
rúmlega níu af 10 sjúklingum að því hvort þeir reyktu
ef viðkomandi hafði einhver sjúkdómseinkenni sem
sýnt hefur verið fram á að tengjast reykingum (tafla
II). Hefðu sjúklingar hins vegar engin slík einkenni
voru þrír af fjórum aldrei inntir eftir því hvort þeir
reyktu (tafla II). Algengasta ástæðan sem gefin var
upp fyrir því að grennslast ekki fyrir um reykingar
var að slíkar umræður taki oft langan tíma (tafla II).
42 Læknablaðið 2001/87