Læknablaðið - 15.01.2001, Síða 77

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐASAFN LÆKNA 129
Ýmislegt smálegt
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
Netfang:
johannhj@landspitali.is
Dægradvölin
Dægradvölin í síðasta pistli var úr
Læknablaði Guðmundar Hannessonar,
prófessors, frá árunum 1902-1904. Blaðið
handskrifaði hann og „hektograferaði“
og sendi síðan læknum á Norður- og
Austurlandi, en Guðmundur var þá
starfandi á Akureyri. I nóvemberblaði
sínu árið 1903 fjallar hann um
„hæmaturi" með fyrrgreindum hætti.
Dægradvöl IV er heldur yngri. Spurt
er um höfund hnitmiðaðra athugasemda
um klæðnað manna.
Dægradvöl IV
„Yfirleitt á að haga klæðnaði í hverju
landi eptir landsháttum, en ekki eptir
útlendri tízku.“
„Klæði geta ekki sjálf hitað líkamann.
Pau gjöra einungis að hindra líkams-
hitann að rjúka burt. Þau fataefni eru því
hlýjust, sem leiða illa hita.“
„Ullarnœrföt œttu allir að nota hér á
landi bæði vetur og sumar.“
„í stórhríðum á veturnar er áríðandi
að klæða sig svo, að ekki næði eða snjói
inn á mann beran.“
„Sérstaklega þarf að vanda útbúnað
um háls, hendur og fætur, því þar næðir
mann helst.“
„Ef kvennfólk fer út í stórhríð og ætlar
sér lengri leið, er sjálfsagt að það klæði sig
í öllum aðalatriðum eins og karlmenn.
Góðar brækur eru á við mörg pils.“
I Þetta sinnið er ætlunin aö segja frá ýmsum
minni háttar verkefnum sem borist hafa á
undanförnum vikum, ýmist í tölvupósti, símleiðis eða
munnlega á förnum vegi. Flest hafa verið leyst með
því að fletta upp í íðorðasafninu og fyrirspyrjendur
hafa fengið svörin jafnóðum.
Sjálfnæmi
Spurt var um íslenskt heiti á autoininuinc disorder og
autoimniune disease. Fyrirspyrjanda var ljóst að
Iðorðasafn lækna notar heitið sjálfsnœmi um
autoininiunity en fannst heitið sjálfsnœmissjúkdómur
nokkuð stirðlegt. Undirritaður sagðist sammála og
sjálfur sleppa „s“-inu. Vísað var í þýðingu Orða-
nefndar á alþjóðlegu sjúkdómaheitunum, ICD-10,
frá 1996, sjálfnæmissjúkdómur. Þar er þýðingin á
disorder einnig samræmd svo autoimmune disorder
verður sjálfnæmisröskun. Hér á
röskun vel við þó ekki sé það jafn
ásættanlegt í ýmsum öðrum
heitum, svo sem þunglyndisröskun
og kvíðaröskun (sjá pistil 115, Lbl
1999;85:835).
Vöðvabólga
í tölvuskeyti var spurt um enskt
heiti á því fyrirbæri sem
vöðvabólga nefnist á íslensku.
Nánari skýring fylgdi ekki og
undirritaður varð að skálda í
eyðurnar. Beint lá við að benda
fyrirspyrjanda á gríska heitið
myositis (mys: vöðvi, og -itis:
bólga) sem tekið hefur verið
óbreytt upp f ensku. íðorðasafnið
birtir reyndar íslenska heitið
vöðvaþroti með flettiorðinu
myositis, þó vöðvabólga sé oftast
notuð í samsetningum. í svarinu
var þess einnig getið að í daglegu
tali væri oft ekki gerður
greinarmunur á ósértækum
vöðvaverkjum, myalgia, og
vefjafræðilegri bólgu, myositis.
Tvíblind rannsókn
í öðrum tölvupósti var spurt um
íslenskt heiti á ensku sam-
setningunni double-blind. Hún er
oftast notuð til að lýsa klínískum
rannsóknum, sem þannig eru
skipulagðar að hvorki rannsakandi
né sjúklingur fær að vita hver fær virka meðferð og
hver fær óvirka meðferð, til dæmis lyfleysu. Hefð er
komin á meðal lækna að nefna slíka rannsókn
tvíblinda. Iðorðasafnið birtir þetta heiti, en getur
þess einnig að slíka tilraunaaðferð megi nefna
ókynnisaðferð. Vafasamt er að það heiti muni ná
vinsældum.
Multicenter
Sami aðili spurði um íslenskt heiti á multicenter og
var þá að vísa í rannsókn þar sem margar
læknisfræði- eða vísindastofnanir tækju þátt. Undir-
ritaður stakk upp á fjöl- fyrir multi- og stofnun fyrir
center. Multicenter study yrði þá fjölstofnana-
rannsókn eða -athugun. Upp rifjaðist reyndar að
Asbjöm Jónsson, yfirlæknir, hafði fengið úrlausnina
tilvísunarmiðstöð til að leysa verkefnið referral
center (sjá pistil 95, Lbl 1997;83:852). Gaman væri að
vísbendingum um aðrar hugmyndir.
Launkrabbamein
Pedro Riba, læknir á Akureyri, sendi tölvupóst
snemma í haust og setti fram tillögu að íslensku heiti
á latent carcinoma. fullmynduðu krabbameini sem
ekki hefur gefið sig til kynna á neinn hátt og ekki gert
neinn óskunda (sjá pistil 118, Lbl 2000;86:64). Um
heitið launkrabbamein er ekki nema gott eitt að
segja, en tillaga Bjarna Bjarnasonar, sem kynnt var í
umræddum pistli, var leynikrabbamein.
Sinarbólga
Þýðandi nokkur var að fást við þýðingu af íslensku
yfir á ensku og sendi tvö heiti úr lista yfir sjúkdóma,
sem tiltekið lyf ætti að lækna, sinabólga og
sinaskeiðabólga. Hafði þýðandinn fengið þær
upplýsingar hjá lækni að sinar gætu ekki bólgnað og
því væri ekki um tvö aðskilin fyrirbæri að ræða. Vildi
þýðandinn samkvæmt því nota einungis eitt heiti á
enskunni. Því var fljótsvarað að Iðorðasafn lækna
geymdi bæði heitin, sinarbólga og sinaskeiðarbólga
(sinaslíðursbólga). Hið fyrra væri nefnt tendinitis eða
tendonitis á fræðimálinu og hið síðara tenosynovitis
eða tendovaginitis.
Háræðastjarna
Þá barst loks fyrirspurn frá tryggingarfélagi um
hvernig þýða ætti spider naevi. Því var fljótsvarað að
spider naevus (ft. naevi) væri lítil háræðameinsemd í
húð, greinótt eða stjörnulaga, sem líktist svolítið
kónguló (e. spider). Meinsemdin getur fundist í
tengslum við lifrarsjúkdóm, sérstaklega skorpulifur.
Iðorðasafn lækna nefnir hana hárœðastjörnu.
Læknablaðið 2001/87 77