Læknablaðið - 15.05.2001, Blaðsíða 46

FRÆÐIGREINAR / FÓSTURGREINING
SÉRPISTILL A
Aðferðafræði skimprófa og fjölþátta líkindamats fyrir litningafrábrigðum
Samþictting skimhæfra mælivísaskimprófa og einstaklingsbundins Ijölþátta likindamats i tölfræöilegu reikniriti sem byggir á Gaussian dreifíngu
(norinaldreifíngu) margfcldis af miðgildi (multiple of the median, MoM) mælivísagilda, en á mismunandi mæligildabili hjá tilfellum og heilbrigðum
(tilfellafríum) viðmiðum.
Með hæfum skimprófum sem byggjast á samþættingu viðeigandi mælivísa (markers) og beitingu fjölþátta líkindamatsreiknirita, þar sem teknir eru
inn einstaklingsbundnir líffræðilegir og utanaðkomandi áhrifsþættir eru fundnar tölfræðilegar líkur á litningafrábrigðum hjá fóstri í viðkomandi
meðgöngu. Pannig er leitt líkum að því hverjum er helst ástæða til að benda á inngripsmeiri og því áhættusamari próf í framhaldi af skimprófi yfir
settum mörkum, það er endanleg greiningarpróf. Mælivísar geta þannig verið mismunandi eftir skimprófum eða skimtíma og í tímans rás og stöðug
leit fer fram að nýjum mælivísum. Sömuleiðis þróast reikniritin í samræmi við vísindalega þekkingu á hverjum tíma.
Hið aðferðafræðilega líkan sem notað er, byggir þó ávallt á eftirfarandi:
* Mælivísar hæfa litningafrábrigði. Klínísk skimhæfni mælivísa og skimprófa er sannreynd til dæmis á ROC kúrfu, það er næmi (y) hnitkvörðuð
gegn misávísun (x) í afturskyggnum tilfellaviðmiðuðum rannsóknum og klínískum uppgjörum (framskyggnum rannsóknum).
* Helstu áhrifsþættir á viðkomandi vísa eru skilgreindir og í líkindamatsreikniritum er reynt að leiðrétta fyrir þeim.
* Mælivísar eru óháðir og af aðskildum toga. Hver mælivísir bætir sjálfstæðum upplýsingum við líkindamat.
* Töluleg gögn (data) eru notuð við úrvinnslu.
* Mælivi'sagildi eru normaldreifð bæði hjá rannsóknarþýðum tilfella og heilbrigðra viðmiða, það er í meðgöngum með fóstur með (tilfelli) eða án
(viðmið) viðkomandi litningafrábrigða.
* Notkun MoM og logio MoM. Unnið er með öll mælivísagildi á formi hlutfallstalna af meðgöngulengdartengdum miðgildum (median)
heilbrigðra viðmiða fyrir viðkomandi mælivísi það er sem MoM (margfeldi af miðgildi heilbrigðra viðmiða) og sem logio MoM i tölfræðilegu
sniði og reikniriti.
* Gaussian dreifing á logio MoM mælivísagildum tilfella og heilbrigðra viðmiða, hvers mælivísis. Unnið, hvort heldur er sér með hvern mælivísi
eða með mælivísa saman, á samanburðarhæfu og samþættanlegu tölfræðilegu táknmáli og sniði, sem notast til viðmiðunar og kvörðunar í
reikniiíkani. Meðgöngulengdartengt ntiðgildi hvers mælivísis hjá heilbrigðum viðmiðum er því ávallt 1 og logio þess því 0. Önnur gildi eru afstæð
við þetta gildi og á logio MoM tölfræðilegu táknmáli fær hver mæliniðurstaða því tilvísun til heilbrigðs viðmiðunarþýðis.
* Mismunur er á Gaussian dreifingu hjá tilfellum og heilbrigðum viðmiðum í tilfellaviðmiðuðum rannsóknum sem lagðar eru til grundvallar.
Skimhæfi vísa eykst við aukinn mun á dreifingu og þar með miðgildi hópanna.
* Fundið er líkindahlutfall (likelihood ratio) hverrar fundinnar meðgöngulengdartengdrar mælivísaniðurstöðu sem hæðarhlutfall á
viðmiðunardreifingarkúfum fyrir tilfelli annars vegar og heilbrigð viðmið hins vegar fyrir viðkomandi mæliniðurstöðu. Það gefur hlutfallslegar
líkur á að mælt gildi finnist í tilfella eða heilbrigðri meðgöngu. Leiðrétt er fyrir skimun með öðrum mæliþáttum.
* Einstaklingsbundnar upplýsingar (áhrifþættir á grunnlíkur og mælivísa) teknar með í logio MoM Gaussian fjölþátta líkindareiknirit (multivariate
algorithm).
* Runulíkindi reiknuð (sequential risk) (3). Samþætting allra mats- og áhrifsþátta í eitt líkindamat með matrix algebru.
Grunnlíkur x leiðrétt líkindahlutföll [líkindahlutfall (LH)i x LH: x LHj...] = líkur samkvæmt líkindamati.
Mynd 1. Dœmi af
reiknaðri hlutfallslegri
tíðnidreifmgu mœlibreytu á
skimprófi hjá
einstaklingum með og án
tilfellis. Líkindahlutfallið
(yjy,) fyrir tilvist tilfellis
við nákvœmlega 6,75
einingar er 5,4.
Aðlagað og breytt með
góðfúslegu, skriflegu leyfi N.
Wald. Úr heimild (1).
heilbrigðir
(tilfellafríir)
J
434 Læknablaðið 2001/87