Læknablaðið - 15.05.2001, Blaðsíða 15

FRÆÐIGREINAR / FÓSTURGREINING
Ómskoðun við 18
20 vikur
Reynir Tómas
Geirsson
Kvennadeild Landspítala
Hringbraut. Fyrirspurnir,
bréfaskipti: Reynir Tómas
Geirsson, Kvennadeild
Landspítala Hringbraut, 101
Reykjavík. Sími: 560
1180/1181; bréfasími: 560
1191; netfang:
reynirg@landspitali.is
Lykilorð: fósturgreining,
ómun, skimun, meðganga,
fósturgallar.
Ágrip
Omskoðun við 18-20 vikna meðgöngu er víðast hvar
talin sjálfsagður hluti nútíma mæðraverndar og hófst
á íslandi á árunum 1984-1986. Skoðunin hefur
stöðugt verið endurbætt. Skoðunartíminn var valinn
með tilliti til þess sem þá og enn var talið hagkvæmast
og það var byggt á allmörgum rannsóknum þar sem
árangur skimunar hafði verið metinn, meðal annars í
framskyggnum hendingarvalsathugunum. íslensk
viðmiðunargögn voru unnin og borin saman við
rannsóknarniðurstöður frá Norðurlöndum til að
meta hvort nota mætti rannsóknaraðferðir og önnur
viðmið þaðan. Kerfisbundið mat á meðgöngulengd,
fylgjustaðsetningu og heilbrigðu útliti allra megin-
líffæra fóstursins var kennt og íslenskar leiðbeiningar
um ómskoðun í meðgöngu og kröfur um lágmarks-
menntun á þessu sviði birtar. Skimun var nauðsynleg
þar sem flestar afbrigðilegar meðgöngur eru meðal
þeirra kvenna sem ekki teljast hafa neina sérstaka
áhættu. Betra mat á meðgöngulengd gerði
meðgöngueftirlit og fæðingaraðgerðir markvissari og
fósturgreining gat gefið möguleika á að rjúfa
meðgöngu ef dauðlegur eða mjög alvarlegur fóstur-
galli fannst, ellegar að undirbúa viðeigandi aðgerðir
til nánari greiningar, eftirlits eða meðferðar við
fæðingu barnsins. Flestir alvarlegir fæðingargallar
hafa fundist. Skoðunin hefur orðið að nauðsynlegum
þætti mæðraverndar, sem almenningur metur.
Upphaf skipulegra ómskoðana
hjá þunguðum konum á íslandi
A síðari hluta 20. aldar var uppgötvun ómskoðunar í
þungun stærsta framfarasporið í fæðingarfræði.
Ómskoðun við 18-20 vikur er nú viðurkennd sem
heppilegasta aðferðin til að meta allt í senn:
meðgöngulengd, fjölda fóstra, fylgjustaðsetningu og
eðlilegt eða afbrigðilegt fósturútlit. Þessi skoðun
tíðkast í flestum vestrænum löndum og víðar um
heim og hefur verið við lýði á íslandi frá árabilinu
1984-1986, þegar almennar leiðbeiningar um óm-
skoðun voru samdar og bytjað var að kenna tæknina
skipulega.
Notkun hátíðnihljóðbylgja til fósturgreiningar var
fyrst lýst af Ian Donald og félögum í Glasgow 1959
(1). Það tók rúman áratug þar til þessi nýja
tækniframför náði almennri fótfestu, einkum eftir að
byrjað var að framleiða tæki sem tiltölulega auðvelt
var að nota með góðri nákvæmni og þegar helstu
mælingaraðferðum á fóstri og almennu notagildi
ENGLISH SUMMARY
Geirsson RT
Ultrasound screening at 18-20 weeks
Læknablaðið 2001; 87: 403-7
Ultrasound screening at 18-20 weeks gestation is widely
recognized as an integral part of modern antenatal care. It
was set up in lceland between 1984 and 1986 and has
become steadily more advanced. The time for this basic
dating and fetal assessment scan was selected in
accordance with current medical knowledge, based on
several cohort studies, later supplemented by results from
randomized trials. Icelandic reference standards were
established and the suitability of mostly Scandinavian fetal
assessment methods forthe lcelandic population was
evaluated. Gestational age assessment and placental
localisation, along with a thoroughly performed evaluation
to ascertain normal fetal anatomy, were conducted
systematically. Icelandic guidelines and educational
standards for conducting ultrasound were published. As
most deviations from the normal, including major
anomalies, are found in those not perceived to be at risk, a
screening approach was necessary. Better dating of
pregnancies and prenatal diagnosis allowing either
termination of pregnancy in case of severe fetal anomaly
or preparation for correct handling of the neonate at birth,
have had a major impact on obstetric practice. Most lethal
or seriously handicapped fetuses are detected. The
screening scan has become a universally accepted and
appreciated part of antenatal care in lceland.
Key words: prenatal diagnosis, ultrasound, screening, fetal
medicine, reproductive health.
Correspondence: ReynirTómas Geirsson. E-mail:
reynirg@landspitali.is
tækninnar hafði verið lýst. Fyrsta tækið, skoskt
Nuclear Enterprises tæki hannað af Donald og
félögum, kom til íslands haustið 1975, á Kvennadeild
Landspítalans. Saga ómskoðana á íslandi er því
rúmlega aldarfjórðungs gömul. Fósturgreiningar í
víðari skilningi urðu smám saman til hér á landi á
árabilinu 1975-1984, með ómskoðunum, legvatns-
ástungum, fylgjusýnistökum, erfðaráðgjöf og nýrri
ómtækni, hreyfiómun (real-time ultrasound) sem
kom til 1983 og Doppler blóðflæðirannsóknum frá
1992.
Áður en skipulegar ómskoðanir við 18-20 vikur
hófust, var tímasetning væntanlegrar fæðingar,
Læknablaðið 2001/87 403