Læknablaðið - 15.05.2001, Blaðsíða 94

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ALNÆMI
Baráttan fyrir ódýrum
alnæmislyfjum í Afríku
Rétt eftir að grein þessi var frágengin í
Læknablaðinu féllu lyfjafyrirtækin frá
málsókn á hendur suður-afrískuni
stjórnvöldum. Barátta fólks, víðs vegar um
heim, hafði borið árangur og ástæða til að
fagna þessum áfangasigri.
Að undanförnu hefur verið mikil umræða um
alnæmislyf sem notuð hafa verið í sunnanverðri
Afríku og einnig að nokkur leyti í Suðaustur-Asíu. í
þessari umfjöllun mun sjónum aðallega verða beint
að fyrrnefnda svæðinu enda eru dauðsföll af völdum
alnæmis í löndunum þar um slóðir eitt af stærstu
heilbrigðisvandamálum nútímans.
Stór lyfjafyrirtæki hafa reynt beita áhrifum
sínum þannig að bannað sé að flytja inn og nota
alnæmislyf sem eru framleidd af öðrum en þeim
sem tryggt hafa sér einkaleyfi á framleiðslu slíkra
lyfja. Þar eiga jafnan í hlut stórir og áhrifamiklir
lyfjarisar og lyf þeirra eru oftast margfalt dýrari en
eftirlíkingar sem framleiddar eru annars staðar en
innihalda svipuð eða sömu virku efni. Svipuð
umræða hefur einnig átt sér stað varðandi ódýr
malaríulyf. Þau lyf sem njóta einkaleyfis eru svo
dýr að þau eru ofviða öllum almenningi, sem hefur
orðið illa fyrir barðinu á HlV-veirunni. Einkarekin
sjúkrahús selja þau fyrir háar fjárhæðir. og þótt
þau séu ögn ódýrari hjá hinni opinberu heilsu-
gæslu hafa mjög fáir efni á að kaupa þau.
Umræða um þessi mál hófst árið 1997 þegar
þáverandi forseti Suður-Afríku, Nelson Mandela,
lagði fram frumvarp um að ávallt yrði leyft að
kaupa ódýrustu fáanlegu lyf, bæði þau sem væru
framleidd heima fyrir og erlendis, án tillits til
sérleyfa lyfjanna. Helsta markmið þessa frum-
varps var að berjast með öllum tiltækum ráðum
gegn heilbrigðisvandanum sem blasir við, ekki síst
alnæmi og berklum. Stóru lyfjafyrirtækin sem
höfðu einkaleyfi á framleiðslu lyfjanna hófu þegar
baráttu gegn því að frumvarpið yrði lögfest og
höfðuðu meðal annars mál á hendur fyrrverandi
forseta Suður-Afríku, Nelson Mandela, og einnig
gegn núverandi heilbrigðisráðherra landsins.
Lyfjafyrirtækjunum hefur tekist að þæfa málið nú í
þrjú ár.
Alþjóðleg samtök á borð við Lœkna án landa-
mœra og Oxfam hafa vakið athygli á þessu máli og
á heimasíðu síðarnefndu samtakanna í Bretlandi
eru í gangi aðgerðir allt þetta ár, þar sem fólk er
hvatt til að senda framkvæmdastjóra eins lyfja-
risans af þeim 39 sem eiga í hlut, GlaxoSmithKline
bréf og mótmæla lögsókn þeirra á hendur suður-
afrískum stjórnvöldum.
Þrátt fyrir bannið hefur verið flutt talsvert inn
af lyfjum til Suður-Afríku og fleiri landa sem í hlut
eiga, ólöglega. Samtök sem kenna sig við aðgerðir
til að tryggja meðferð (Treatment Action
Campaign) hafa meðal annars flutt inn alnæmislyf
en verið lögsótt fyrir vikið. Þau hafa þó reynt að
halda aðgerðum sínum áfram. Einnig hefur að
minnsta kosti eitt stórt lyfjafyrirtæki boðið suður-
afrískum stjórnvöldum ókeypis lyf gegn ákveðn-
um skilyrðum. Ekki er á þessari stundu vitað
hvernig þeim viðræðum hefur reitt af, en þar er
aðeins um eitt lyf af mörgum að ræða. annað stórt
fyritæki hefur boðið þróunarlöndum að kaupa
lyfjablöndu fyrir um 10% af alþjóðlegu markaðs-
verði sem myndi til dæmis þýða að lyfjameðferð
einstaklings í Senegal myndi kosta 60-140 þúsund
krónur. Slíkar upphæðir eru bæði stjórnvöldum og
almenningi víðast hvar ofviða.
Mál lyfjarisanna gegn suður-afrískum stjórn-
völdum var loks dómtekið þann 5. mars síðast-
liðinn en frestað daginn eftir til 18. apríl - vegna
formsatriða - að kröfu lyfjafyrirtækjanna. Lyfjaris-
arnir mótmæltu því ennfremur að fulltrúar
Treatment Action Campaign fengju að bera vitni
en dómarinn ákvað að þeir fengju að vitna, enda
væri vitnisburður þeirra mikilvægur, ekki aðeins í
Afríku heldur um allan heim. Ennfremur skar
dómarinn frest lyfjafyrirtækjanna til að svara
vitnisburði samtakanna niður í sex vikur en
venjulega er líkur frestur veiltur í allt að fjóra
mánuði.
Lyfjarisarnir vísuðu til reglna Alþjóðavið-
skiptastofnunarinnar (WTO) og þá helst hins
svonefndu TRIP samþykktar (Trade Related
Aspects of Intellectual Property Rights). Suður-
afrísk stjórnvöld hafa reyndar bent á að inni í
TRIP-samþykktinni séu ákvæði sem heimili
stjórnvöldum að grípa til nauðsynlegra aðgerða sé
þjóðarheill í veði.
Talverð umræða hefur verið um málið að
undanförnu og hina miklu neyð sem kallar á
skjótar aðgerðir. Meðal þess sem fram hefur
komið í umræðunni er eftirfarandi:

482 Læknablaðið 2001/87