Læknablaðið - 15.12.2001, Qupperneq 63

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL
1 39
Áverkastig
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
Netfang:
johannhj@landspitali.is
Brynjólfur Mogensen læknir hringdi og bað
um tillögu að íslenskri þýðingu á því sem hann nefndi
abbreviated injury scale. Hann var að fást við flokk-
un slysaáverka samkvæmt tilteknu erlendu kerfi, sem
skipar slösuðum sjúklingum í sex flokka eftir því
hversu alvarlegir áverkar þeirra eru.
Enska nafnorðið scale er komið úr latínu þar sem
eintalan scala merkir sennilega þrep og fleirtalan
scalae er notuð um stiga. Læknisfræðiorðabók Dor-
lands birtir lýsingu á scale: kerfi eða tól sem leyfir mat
eða mœlingu á einhverjum eiginleika, svo sem með
beinu yfirborði sem er merkt með reglulegu millibili til
að afmarkafyrirfram ákveðnar mœlieiningar. Iðorða-
safn lækna (S-heftið útg. í febrúar 1989) notar
íslenska orðið kvarði til að tákna scale og sköddun
eða meiðsli til að tákna injury. Orðrétt og samræmd
þýðing samkvæmt íðorðasafninu á injury scale væri
því sköddunarkvarði eða meiðslakvarði. Við þýðing-
una á ICD-10 (útg. 1996) var hins vegar ákveðið að
nota íslenska orðið áverki um injury og samkvæmt
því yrði íslenska heitið áverkakvarði. Það, sem
Brynjólfur var með í höndunum, var hins vegar ekki
kvarði heldur meira í ætt við flokkunar- eða stigunar-
kerfi. Eftir nokkra umræðu kom okkur saman um að
íslenska orðið stig ætti betur við í þessu samhengi.
Minnstu áverkar tilheyra fyrsta áverkastigi (AIS-1)
og mestu áverkar sjötta stigi (AIS-6). Freistandi væri
svo að nota orðið skali á sjálft kerfið. Abbreviated
injury scale nefndist þá stuttur áverkaskali. en sam-
kvæmt honum raðast áverkar eða sjúklingar á fyrr-
greind sex áverkastig.
Skali finnst reyndar ekki í Islenskri orðabók Máls
og menningar frá 1992, en hefur svo náð inn í tölvu-
útgáfu hennar frá árinu 2000 og því væntanlega öðlast
þegnrétt í íslensku máli, þó tökuorð sé. Skali merkir
þar mœlikvarði, einkunnaskali, einkunnastigi eða
tónstigi. í Orðabanka íslenskrar málstöðvar kemur
skali einungis fyrir í Orðaskrá um eðlisfræði. Hin
orðasöfnin í bankanum nota íslenska orðið kvarði til
að þýða enska orðið scale. Orðsifjabókin segir að
skali sé frá 19. öld og hafi borist inn í íslensku frá
dönsku. f elsta dæminu í ritmálssafni Orðabókar
háskólans er rithátturinn scala sem bendir til þess að
orðið hafi einnig borist til okkar beint úr latínunni.
Áverkaskor
Brynjólfur greindi einnig frá því að við nánara mat á
hverju áverkastigi yrðu gerðir einfaldir útreikningar
og reiknað út tölugildi sem á enskunni nefnist
injuries severity score. Þá rifjaðist upp að Ragnar
Jónsson læknir hafði fengið þá úrlausn í 54. pistli (FL
1994; 12: 8) að slíkt skyldi heita áverkaskor.
Persistence
María Ásgeirsdóttir lyfjafræðingur sendi tölvupóst
og spurði um íslenska þýðingu á enska nafnorðinu
persistence, sem hún sagði þannig útskýrt: persistence
vísar til tímalengdar, sem sjúklingur heldur áfram
fyrirmœltri meðferð, og er venja að mœla með því að
rannsaka skrár um lyfjafyrirmœli. Orðið er ekki til í
íðorðasafni lækna, en þar má finna latneska nafn-
orðið persistentia, varanleiki. Það er einkum notað í
fósturfræðinni til að gefa til kynna varanleika líffæris
eða vefjar, sem venjulega eyðist eða hverfur á fóstur-
skeiði. í íðorðasafninu er hins vegar enska nafnorðið
compliance, sem er þýtt sem meðferðarheldni, það
að hve miklu leyti sjúklingur fer að fyrirmcelum um
meðferð, t.d. töku lyfja.
Samkvæmt Tölvuorðabókinni merkir persistence
þrákelkni, áframhald, seigla, eða stöðugleiki. Læknis-
fræðiorðabók Dorlands útskýrir hins vegar þannig:
áframhald hegðunar eða eiginleika á tíma sem vœnta
mœtti að slíkt vœri horfið. Þessi skýring er í samræmi
við þau blæbrigði sem fylgja almennri notkun orðs-
ins, að eitthvað heldur áfram þrátt fyrir að slíks hafi
ekki verið vænst. Skýringin sem María sendi, virðist
þó hlutlaus og ekki gefa til kynna neinar duldar vænt-
ingar, svo sem að meðferðin hafi haldið áfram lengur
en vænst var. Sé skýringin tekin bókstaflega, er
einungis verið að vísa í tímalengd meðferðar. Freist-
andi er að tengja saman compliance og persistence,
þannig að meðfcrðarhcldni megi mæla með tiltekinni
tímalengdarkönnun og að sá tími, sem þannig grein-
ist, nefnist heldnitími. Gaman væri að fá fregnir af
öðrum hugmyndum eða tillögum.
Orðalisti
Rafn Benediktsson lyflæknir sendi bréf með stuttum
orðalista úr sérgrein sinni, innkirtla- og efnaskipta-
sjúkdómum. Þar á meðal var heitið insulin resistance.
Læknisfræðiorðabók Dorlands lýsir hugtakinu í
löngu máli, en fyrsta setningin í lýsingunni er þannig:
skerðing á eðlilegri líffræðilegri svörun gagnvart
insúlíni. Enska nafnorðið resistance er komið úr
latínu, af sögninni resisto, sem hefur tvær aðalmerk-
ingar: a. að stöðva, standa kyrr, verða eftir eða vera
fyrir aftan og b. að veita mótstöðu, sýna viðnám, þola
eða standast. Þýðingar Iðorðasafns lækna á
resistance eru þessar: 1. mótstaða, 2. viðnám, 3.
andóf. Einn varnarhátta., 4. viðnámsþróttur. Meðfœtt
eða ákomið þol gegn sóttvaldandi örverum. 5. þol.
Skortur á nœmi eða svörun við lyfi. Ljóst er, hvað
insúlínið varðar, að ekki er um virka mótstöðu,
viðnám eða andóf að ræða. Ofangreinda skerðingu á
svörun gagnvart insúlíni er því réttast að nefna
insúlínþol.
Læknablaðið 2001/87 1023